اساسنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی در جلسه های شماره 208 و 209 که در تاریخ های 26/10/1368 و 24/11/1368 برگزار شد به تصویب می رسد . در اهداف شکل گیری این فرهنگستان آمده است ؛
با توجه به اینکه زبان فارسی ، زبان دو عالم اسلام و کلید بخش عظیمی از ذخایر ارزشمند علمی و ادبی تمدن اسلامی و خود از ارکان هویت فرهنگی ملت ایران است و عنایت به اینکه بنابر اصل پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، زبان فارسی ، زبان رسمی و مشترک ملت ایران است . به منظور حفظ سلامت و تقویت و گسترش این زبان و تجهیز آن برای برآوردن نیازهای روز افزون فرهنگی ، علمی ، فنی و رفع تشتت و ایجاد هماهنگی در فعالیت های مراکز فرهنگی و پژوهشی در حوزه زبان و ادب فارسی و سازمان دادن به تبادل گسترده و پربار تجربه در زمینه های تحقیقات و مطالعات در این حوزه و استفاده صحیح از کارشناسان و پژوهشگران و ایجاد مرجعی معتبر و برخوردار از وجهه و حیثت جهانی در ایران ، شورای عالی انقلاب فرهنگی رای به ایجاد این فرهنگستان داد .
برای آغاز فعالیت این نهاد فرهنگی ، شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1369 در بدو امر هفده تن از صاحب نظران و محققان مطرح کشور را انتخاب و برای صدور حکم عضویت در فرهنگستان به رییس جمهوری پیشنهاد و معرفی می نماید و سرانجام ، نخستین جلسه فرهنگستان زبان و ادب فارسی به دعوت وزارت فرهنگ و آموزش عالی وقت ، در تاریخ 26/6/1369 در محل نهاد ریاست جمهوری تشکیل می شود .
اعضای منتخب و پیشنهادی اولیه برای شکل گیری فرهنگستان شامل این افراد بود . استاد احمد آرام / دکتر نصرالله پور جوادی / دکتر حسن حبیبی / دکتر غلامعلی حداد عادل / استاد بهاء الدین خرمشاهی / دکتر محمد خوانساری / دکتر محمدتقی دانش پژوه / دکتر علی رواقی / دکتر سید جعفر شهیدی / دکتر حمید فرزام / دکتر فتح الله مجتبایی / دکتر مهدی محقق / استاد سیدمحمد محیط طباطبایی / استاد ابوالحسن نجفی / دکتر غلامحسین یوسفی / دکتر سیمین دانشور / دکتر طاهره صفارزاده . سوابق حاکی از آن است که از این مجموعه افراد، دکتر سید جعفر شهیدی ، دکتر غلامحسین یوسفی ، دکتر سیمین دانشور از ابتدا به علت گرفتاری های شخصی از حضور در شورا و عضویت در فرهنگستان عذرخواهی کرده و استعفا می دهند . تدوین اساسنامه فرهنگستان در جلسات اولیه مورد بحث قرار گرفته و در نهایت مفاد آن آماده می گردد . در این اساسنامه و در بخش اهداف خود چنین دیدگاهی مطرح گردیده است : حفظ قوت و اصالت زبان فارسی ؛ به عنوان یکی از ارکان هویت ملی ایران و زبان دوم عالم اسلام و حامل معارف و فرهنگ اسلامی / پروردن زبان مهذب و رسا برای بیان اندیشه های علمی و ادبی و ایجاد انس با ماثر معارف تاریخی در نسل کنونی و نسل های آینده / رواج زبان و ادب فارسی و گسترش حوزه و قلمرو آن در داخل و خارج از کشور / ایجاد نشاط و بالندگی در زبان فارسی ، به تناسب مقتضیات زمان و زندگی و پیشرفت علوم و فنون بشری با حفظ اصالت آن.
جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر دارای چهار فرهنگستان است که تمامی آن ها از طریق شورای عالی انقلاب فرهنگی ، پیشنهاد و مصوب شده است و سپس مجلس شورای اسلامی فعالیت آن را تایید و تصویب نموده است . هر یک از فرهنگستان های چهارگانه توسط هیات امنای مستقل اداره می شوند و حوزه های مختلف علمی ، فرهنگی و هنری را پوشش می دهند . فرهنگستان علوم پزشکی مصوب سال 1366 ، فرهنگستان علوم مصوب سال 1366 ، فرهنگستان هنر مصوب سال 1377 به همراه فرهنگستان زبان و ادب فارسی ، چهار فرهنگستان جمهوری اسلامی ایران هستند . خوانندگان محترم مطلعند بر اساس اهداف تعریف شده برای هر سازمان یا نهاد ، وظایفی برای آن تعیین و راه رسیدن به آن را تدوین می کنند . برای فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز در اساسنامه وظایفی به نگارش آمده است که بدان اشاره می شود : سازمان دادن و تمشیت فعالیت های ناظر به حفظ میراث زبانی و ادبی فارسی / تاسیس واحدهای واژه سازی و واژه گزینی و سازمان دادن واحدهای مشابه در مراکز دانشگاهی و دیگر سازمان های علمی و فرهنگی و هماهنگ ساختن فعالیت های آنان از راه تبادل تجارب / نظارت بر واژه سازی و معادل یابی در ترجمه از زبان های دیگر به زبان فارسی و تعیین معیارهای لازم برای حفظ و تقویت بنیه زبان فارسی در برخورد با مفاهیم و اصطلاحات جدید / کمک به معرفی و نشر میراث زبانی و ادبی فارسی به صورت اصلی و معتبر / اهتمام در حفظ فرهنگ های علمی و مردمی و جمع آوری و ضبط و نشر امثال و حکم و کلیه اعلام و اصطلاحات فارسی در همه زمینه ها و بهره برداری از آن ها برای پرورش و تقویت زبان و ادب فارسی / سازمان دادن تبادل تجربه ها و دستاوردهای مراکز پژوهشی در حوزه زبان و ادب فارسی و تامین موجبات بهره برداری صحیح از این تجربه ها / بهره برداری صحیح از زبان های محلی در داخل و خارج از ایران به منظور تقویت و تجهیز این زبان و غنی ساختن و گستردن دامنه های کارکرد آن / معرفی محققان و ادیبان و خدمتگزاران زبان و ادب فارسی و حمایت از نشر آثار ایشان و کمک به تامین وسایل فعالیت علمی و فرهنگی آنان و فراهم آوردن موجبات تقدیر از خدمات آن ها / بررسی و تصویب نتایج فعالیت های مراکز پژوهشی و فرهنگی که تهذیب و اصلاح یا توسعه و تقویت زبان فارسی مفید شمرده می شوند و ابلاغ و توصیه کاربردهای آن ها به موسسات علمی و فرهنگی و سازمان ها و نهادهای عمومی .
طبق اساسنامه ، فرهنگستان زبان و ادب فارسی دارای اعضای پیوسته ، وابسته و افتخاری است . تعداد اعضای پیوسته ایرانی حداقل پانزده و حداکثر بیست و پنج نفر است و تعداد اعضای پیوسته غیر ایرانی ده نفر می باشد . شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی با حضور حداقل دوسوم اعضاء پیوسته فرهنگستان رسمیت می باید و تصمیمات آن با اکثریت حداقل دوسوم آرای اعضای حاضر معتبر است . شورا معمولاً هر دو هفته یکبار در محل فرهنگستان تشکیل جلسه می دهد.
در حال حاضر اعضاء پیوسته شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی عبارتند از : دکتر حسن انوری ، دکتر نصرالله پورجوادی ، دکتر یدالله ثمره ، دکتر غلامعلی حداد عادل ، استاد بهاءالدین خرمشاهی ، دکتر محمد دبیرمقدم ، دکتر حسن رضایی باغ بیدی ، دکتر علی رواقی ، استاد اسماعیل سعادت ، استاد احمد سمیعی گیلانی ، دکتر علی اشرف صادقی ، دکتر محمود عابدی ، استاد کامران فانی ، دکتر بدرالزمان قریب ، دکتر فتح الله مجتبایی ، دکتر مهدی محقق ، استاد هوشنگ مرادی کرمانی ، دکتر حسین معصومی همدانی ، دکتر محمدعلی موحد ، استاد ابوالحسن نجفی ، دکتر سلیم نیساری و دکتر محمدجعفر یا حقی . اعضای غیر ایرانی شورای فرهنگستان دکتر داد خدا سیم الدین از تاجیکستان و دکتر محمدحسین یمین از کشور افغانستان هستند . در چند سال اخیر استادان، سیدمحمد محیط طباطبایی ، دکتر محمدتقی دانش پژوه ، احمد آرام ، دکتر محمد تفضلی ، دکتر مصطفی مقربی ، دکتر جواد حدیدی ، دکتر قیصر امین پور ، دکتر حمید فرزام ، دکتر محمد خوانساری ، دکتر عبدالقادر منیازوف ، عبدالحمید آیتی ، دکتر حسن حبیبی ، دکتر بهمن سرکاراتی ، دکتر محمدجان شکوری از اعضاء پیوسته انجمن چهره در نقاب خاک کشیده اند .
انشاءالله در شماره آتی این مجموعه نوشتار نکاتی تکمیلی درباره فرهنگستان زبان و ادب فارسی بیان خواهد شد.
پژمان ضیاییان
منتشر شده در روزنامه خبر جنوب 1394.3.11
