بعد از اینکه در شماره های قبل به ترتیب آثاری همچون معبد زیگورات، تخت جمشید ، میدان نقش جهان ، گنبد سلطانیه ، شهر سوخته را با توجه به اسناد و مدارک موجود و بهره گیری از کتب و اطلاعات فضای مجازی معرفی کردم،

اشاره کوتاهی می کنم که ایران در سازمان جهانی یونسکو دارای بیست و دو اثر ثبت شده است که مورد حمایت حفاظتی و مرمتی این سازمان قرار می گیرد . با توجه به خبری که امروز در جراید مطالعه کردم بهتر آن دیدم شماره این بار را به همان موضوع اختصاص دهم.

* پاسارگاد فارس *

مجموعه میراث جهانی پاسارگاد ، مجموعه ای از سازه های باستانی بر جای مانده از دوران هخامنشی است که در شهرستان پاسارگاد از استان فارس جای گرفته است . این مجموعه در برگیرنده ساختمانهایی همچون آرامگاه کوروش ، مسجد پاسارگاد ، باغ پادشاهی پاسارگاد ، کاخ دروازه ، کاخ بار عام ،کاخ اختصاصی ، کوشک ، آب نما ، آرامگاه کمبوجیه ، ساختارهای دفاعی تل تخت ، کاروانسرای مظفری ، محوطه مقدس و تنگه بلاغی است . با این مقدمه کوتاه به خبری درخصوص پاسارگاد ورود پیدا می کنم : مشاوره بازنگری محدوده های حریم مجموعه میراث جهانی با تمرکز بر تعریف و تبیین چشم انداز فرهنگی دشت پاسارگاد می گوید : به منظور حفاظت کارآمد و بهینه از آثار باستانی دشت پاسارگاد بازنگری محدوده های حریم این اثر جهانی مورد توجه قرار گرفته است. او می گوید: چنانچه بخواهم تعریف ساده ای از چشم انداز فرهنگی را بیان کنم می توانم بگویم: به روابط دو جانبه و خلاقانه انسان در دوران های مختلف با طبیعت پیرامون خود می پردازد و تلاش می کند تا رفتار انسان ها را در مواجهه با توانایی ها و کاستی های محیط پیرامون خود تحلیل کند و در این میان شیوه های بهره برداری از منابع محدود آبی از مهمترین موضوعات چشم انداز فرهنگی است. وی ادامه می دهد در همین زمینه بررسی های باستان شناسی در سالهای اخیر توانسته است تلاشهای حیرت آور مهندسی و مدیریتی را در راستای بهره برداری و انتقال و ذخیره منابع آبی در دشت پاسارگاد در دوران هخامنشی یعنی حدود پانصد سال قبل از میلاد مسیح روشن و اثبات کند . شگفتی از این بابت است که یکی از آبراه های این پروزه عظیم ، آبراهی است که امروزه در زبان محلی «جوی دختر» شناخته می شود که در ازای آن بیست و پنج کیلومتر بوده و آب را از دشت شمالی پاسارگاد را به دشت سعادت آباد امروزی منتقل و در شیب یک سد ذخیره می کرده است. نقطه قابل توجه در ساخت این آبراه طولانی حفظ شیب فنی و مهندسی آبراه در تطابق با عوارض طبیعی منطقه و تپه ماهورهای فراوان و انتقال آب از یک حوضچه به یک حوضچه آبریز دیگر است که برای این کار نیاز بوده تا بخشی از این آبراه که طولی برابر دو هزارمتر دارد و دارای عمقی حدود 15 متر با پهنای 70 متر شود که در نوع خود به دلیل حجم فراوان خاکبرداری و ابعاد پروژه بسیار قابل توجه و باعث شگفتی است . مشاور بازنگری حریم محوطه پاسارگاد می گوید : طرح بازنگری حریم پاسارگاد مراحل پایانی خود را طی می کند و تلاش شده است تا به گونه ای کارآمد موضوع توجه و حفاظت از سدها ، بندها و ابراهه های باستانی مورد توجه قرار گرفته و از این آثار نسبت به فعالیت هایی که می تواند باعث آسیب یا صدمه به آن شود حفاظت کند .

با خواندن این خبر جدید اکنون به پاسارگاد قدیم باز می گردیم و می گویم : نام پاسارگاد برای نخستین بار در دوره هخامنشی مطرح می شود و از لحاظ مکانی به دشتی اطلاق می شود که کورش به عنوان مرکز فرماندهی خود برگزید و در آن اقدام به ساخت بناها و کاخها نمود . در دوره اسلامی به علت عظمت سنگ های به کار رفته در مجموعه های این مکان ، بنایش را به سلیمان بنی نسبت داده اند و خود پاسارگاد هم به مشهد مادر سلیمان معروف گشت . در سرآغاز این نوشته بیان شد که پاسارگاد به مجموعه ای از سازه های بر جا مانده اطلاق می گردد لذا در ادامه تعدادی از آثار این مجموعه را معرفی می کنیم .

آرامگاه کوروش – برجسته ترین بخش مجموعه پاسارگاد آرامگاه کوروش بزرگ است . این آرامگاه نزدیک به پانصد سال پیش از میلاد در میان باغ های سلطنتی و از سنگ های بزرگ سفید آهکی ساخته شده است . درازای پاره ا ی از این سنگ ها به هفت متر هم می رسد.

بنای آرامگاه دو بخش شناخته شده دارد . الف : سکویی شش پله ای که قاعده آن مربع مستطیل و به وسعت 165 مترمربع است . ب : چهاردیواری کوچکی به وسعت هفت و نیم مترمربع که سقف شیب داری دارد و در وسط مربع مستطیل قرار گرفته است. این اتاقک محل نگهداری کالبد کوروش بوده که پس از مرگ ، پیکرش را درون تابوتی زرین قرار داده و به همراه وسایل شخصی از جمله ردا و جنگ افزارش در اتاقک قرار دادند . به گفته مورخانی که همراه اسکندر و پس از سقوط امپراطوری هخامنشی به این محل آمدند بر دیوار آرامگاه نوشته ای با این مضمون وجود داشته است «ای انسان ، هر که هستی و از هر کجا که بیایی ، زیرا می دانم که خواهی آمد ، منم کوروش پادشاه هخامنشی که این امپراطوری گسترده را برای پارسیان به یادگار گذاشتم ، که اکنون به این مقدار اندک از سرزمین بزرگ کشورم بسنده کرده ام . بر گور من رشک مبر و بر ویران کردنش دل خوش مدار که تو نیز بر گور خود چنین نگاری ، هر گاه فرمانبردار اهورا مزدا باشی».

آرامگاه کمبوجیه – این بنا که برج سنگی، و زندان سلیمان نیز مشهور است در حاشیه شمالی محوطه کاخ ها قرار گرفته است آنچه از این بنا باقیمانده دیواری بلند به ارتفاع حدود چهارده و طول تقریبی هفت متر است که به کعبه زرتشت در نقش رستم شباهت زیادی دارد . به استناد کتیبه ای که در دیوار آن قرار گرفته این برج را آرامگاه کمبوجیه پسر کوروش بزرگ می دانند که جسد وی را داریوش بزرگ پس از مرگ از سوریه به پاسارگاد آورده و در این ساختمان قرار داده است .

مسجد پاسارگاد - این مسجد در دوران اتابکان فارس در اطراف مزار کوروش ساخته است . این مسجد از قدیمی ترین مساجد ایران بوده که بقایای آن تا سال 1350 باقی بود . مسجد به شیوه ای ساخته شده بود که مزار کوروش در میان آن قرار داشت .

تل تخت : در طرح اولیه و در زمان کوروش سکوی تل تخت که مساحتی بیشتر را در بر می گرفت برای ساخت یک بنای تشریفاتی همانند تخت جمشید پیش بینی شده بود تخت گاه دارای قسمت های مختلف بوده است، پیرامون آن برج و بارویی خشتی قرار داشته که آثاری از آن هنوز وجود دارد . اتاق هایی برای اقامت سربازان ، نگهبانان ، آب انبار و... قسمت هایی از تل تخت را تشکیل داده است .

سنگ نگاره انسان بالدار - این سنگ نگاره سالم ترین و زیباترین نقش باقیمانده در پاسارگاد است و نقش مردی را نشان می دهد با ریش انبوه کوتاه ، ردای بلند ، که چهار بال او را در برگرفته اند . عناصر تزیینی و هنری سنگ نگاره بسیار زیبا و چشمگیر است . علامه طباطبایی و مولانا ابوالکلام آزاد نقش انسان بالدار را با شخصیت ذوالقرنین که در قرآن مجید از او به عنوان شاهی جهانگیر و دادگر و نظر کرده یاد کرده یکی دانسته و بیان می کنند که ذوالقرنین اشاره شده در قرآن کریم همان کوروش است .

باغ شاهی : یکی از قدیمی ترین باغ های ایرانی باغ پاسارگاد است که به نام پردیس کوروش معروف است و به عنوان الگوی اولیه باغ های ایرانی به شمار می آید . این باغ با سیستم گردش آب در جوی های سنگی آبیاری می شد. همه کاخ های پاسارگاد درون پردیس قرار داشتند.

کاخ بارعام : کاخ پذیرایی از میهمانان و دارای وسعتی معادل 2472 مترمربع بوده و شامل یک تالار بزرگ مرکزی با هشت ستون به ارتفاع هفت و نیم متر است ، چهار ایوان در چهار سمت کاخ با ستون های کوچکتر و دو اتاق ، دیگر قسمت های اصلی بنا را تشکیل می دهد . به گفته برخی این مکان را که محل مذاکره با مقامات کشورهای مختلف که زیر چتر امپراطوری هخامنشی قرار داشتند بود، می توان نخستین مقر سازمان ملل دانست.

کاخ اختصاصی ، محوطه مقدس ، راه تنگه بلاغی ، کاروانسرا ، کاخ دروازه و... از دیگر سازه هایی است که مجموعه و محوطه باستانی پاسارگاد را تشکیل می دهند . این مجموعه پنجمین مجموعه ثبت شده در فهرست آثار میراث جهانی ایران است که در نشست تیرماه 1383 یونسکو که در کشور چین تشکیل شده بود مورد موافقت و تایید قرار گرفت.

پژمان ضیاییان

منتشر شده در تاریخ 1397.11.3 در روزنامه خبر جنوب

بازگشت