تاکنون در این مجموعه از مقالات به هفت اثر ایرانی ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو اشاره کرده و پیرامون آن مطالبی نگارش شده است. مناسب خواهد بود مجدداً مروری بر آثاری که به عنوان اثر جهانی در این فهرست قرار گرفته اند، نموده و به بحث خود در مورد یکی دیگر از این آثار ادامه دهیم.

کشور ما، بیست و دو اثر در فهرست جهانی دارد که عبارتند از : 1/ تخت جمشید – 2/ میدان نقش جهان – 3/ تخت سلیمان آذربایجان – 4/ چشم انداز تاریخی بم – 5/ پاسارگاد فارس – 6/گنبد سلطانیه زنجان – 7/ بیستون کرمانشاه – 8/ کلیساهای ارامنه آذربایجان – 9/ سازه های آبی شوشتر – 10/ بازار تبریز – 11/ بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی – 12/ باغهای ایرانی – 13/ گنبد قابوس گلستان – 14/ مسجد جامع اصفهان – 15/ کاخ گلستان تهران – 16/ شهر سوخته سیستان و بلوچستان – 17/ محوطه تاریخی شوش – 18/ منظر فرهنگی میمند کرمان – 19/ قنات ایرانی – 20/ کویر لوت – 21/ شهر تاریخی یزد – 22/ معبد زیگورات شوش.

در چند شماره اخیر این نوشته ها هفت اثر از این آثار به طور اجمال معرفی و در حد اطلاعاتی کلی توضیحاتی ارائه شد، که شامل : معبد زیگورات شوش – تخت جمشید – میدان نقش جهان اصفهان – کلیساهای ارامنه آذربایجان – پاسارگاد فارس – شهر سوخته سیستان و بلوچستان – گنبد سلطانیه – می شد. این بار به سراغ کاخ گلستان تهران رفته و درباره آن مطالبی ارائه می گردد.

* کاخ گلستان تهران *

حدود چهارصد و چهل سال پیش بنیان کاخی در ایران نهاده شد که اینک یکی از منحصر به فردترین مجموعه های تاریخی ایران محسوب می گردد. نام این بنا کاخ گلستان است.

اطلاق نام گلستان به این مجموعه به یکی از بناهای دوره قاجار باز می گردد، اما مجموعه در زمان سلطنت شاه عباس صفوی در سال 998 هجری قمری شروع به ساخت شده است. بنای اولیه با احداث چهار باغ در داخل حصار حکومتی و بعدها با ساخت دیوان خانه ای در همان محدوده شکل می گیرد و الحاقات و تغییرات آن تا زمان قاجار ادامه می یابد، به ویژه ناصر الدین شاه قاجار در سفرهای اروپائی خود و تحت تاثیر بناهای این کشورها، بناهایی را به مجموعه اضافه کرده است. کاخ گلستان نه تنها بیانگر بخش مهمی از تاریخ هنر ایران است، بلکه به واسطه رخدادهای فوق العاده موثر که در آن اتفاق افتاده و یا به نوعی مرتبط با آن است به مجموعه ای بی مانند و سندی زنده از مهم ترین بخش تاریخ ایران تبدیل شده است، که از جمله آنان می توان وقایع انقلاب مشروطه، تاجگذاری پهلوی اول و پهلوی دوم و انجام مراسم دولتی، اقامت روسای جمهور و مهمانان ویژه خارجی اشاره کرد.کاخ گلستان در حال حاضر با وسعتی برابر چهار و نیم هکتار، که یک دهم وسعت اولیه آن است، در بخشی از شهر تهران واقع شده و اطراف آن را ساخت و سازهایی جدید و بدون در نظر گرفتن هویت عملکردی کاخ، پوشانده است. این بنا، به دلیل معماری و تزئینات منحصر به فرد، تلفیق معماری ایرانی و اروپائی، داشتن موزه های متعدد با موضوعات مختلف و جذاب، مقر حکومتی پادشاهان، فضاهای چشم نواز، قرارگیری در بافت قدیم، دارای جاذبه فراوان برای گردشگران ایرانی و خارجی است. مرکز اسناد خطی کاخ گلستان و آلبوم خانه این مجموعه، دو مرکز بسیار معتبر در جهان شناخته شده و در شمار مراکز جهانی منحصر از نظر تعداد اسناد، عکس و فیلم است. وجود این دلایل باعث شده کاخ گلستان به عنوان میراث بشری شناخته و مورد توجه جهانیان قرار گیرد.

مجموعه کاخ گلستان بخشهای متعددی را در خود جای داده است که عبارتند از : 1/ ایوان تخت مرمر – 2/ خلوت کریم خانی – 3/ تالار سلام – 4/ تالار آیینه – 5/ تالار سفره خانه – 6/ تالار برلیان – 7/ عمارت خوابگاه – 8/ کاخ شمس العماره – 9/ عمارت بادگیر – 10/ کاخ ابیض – 11/ نگارخانه.

کاخ گلستان از سمت شمال به وسیله چند راهرو با حرم خانه که اندرون گفته می شد، راه داشته و از سمت جنوب غربی نیز با راهروی به تکیه دولت وصل می شود. شاه برای ورود به تکیه دولت از این مسیر تردد می کرده است. از بخش های دیدنی کاخ گلستان ایوان تخت مرمر است. تخت پادشاهی موجود در این دیوان از 65 قطعه مرمر در اندازه های مختلف ساخته شده است. از دیگر بخش های این کاخ، خلوت کریمخانی نام دارد و آنطور که نوشته اند از دو جهت مورد توجه واقع می شود. یکی به لحاظ قدمت که در دوران کریمخان بنا گردیده و دیگر به جهت اقدامی است که آغا محمد خان قاجار در این محل با استخوانهای کریمخان روا داشته است. موضوع از این قرار است که در سال 1206 هجری قمری به دستور آغا محمدخان بقایای جسد کریم خان زند که در موزه پارس شیراز مدفون بود به تهران حمل می شود و آن را در زیر پله ورودی خلوت کریمخانی که محل عبور و مرور روزانه بود دفن می کنند، تا درباریان در رفت و آمد خود بر جسد وکیل الرعایا پای بگذارند و چنانکه منقول است خود آغا محمد خان هم با نوک شمشیری که همیشه بر کمر داشت چند ضربه به خاک می زد. پس از انقراض قاجار و در زمان پهلوی اول دستور کاوش زیر پله صادر می شود و پس از خاکبرداری قطعاتی از استخوان های کریم خان را بیرون می آورند و به قم برده می شود و در محلی از فضای مقبره شاه صفی و شاه سلطان حسین دفن می گردد. در زمان ناصر الدین شاه این مکان با تغییراتی همراه شده و به وسیله نرده از باغ گلستان مجزا شده و محلی برای استراحت شاه می شود. از زیباترین تالارهای کاخ گلستان که امروزه به شکل موزه درآمده تالار عاج است که هدایای شاهان و روسای کشورها که به شاه هدیه می دادند در آن نگهداری می شد و بعدها در زمان پهلوی اول محل ضیافت میهمانان خارجی شد. کاخ شمس العماره نیز شاخص ترین بنا و ممتاز ترین ساختمان ضلع شرقی است. این بنا پس از نخستین سفر ناصر الدین شاه به اروپا و تحت تاثیر قرار گرفتن وی از ساختمان های بلند فرنگی، با معماری ایرانی در پنج طبقه و سی و پنج متر ارتفاع که در زمان خود بلندترین ساختمان تهران و اولین ساختمانی بود که در سازه آن از فلز استفاده کرده اند ساخته شد. در اواخر سلطنت ناصر الدین شاه، عبدالحمید پادشاه عثمانی مقداری اثاثیه و آثار ارزشمند و گرانبها برای شاه ایران فرستاد. چون همه کاخ ها و تالارها پر از تابلو و اثاثیه بود، شاه تصمیم گرفت کاخ جدیدی در محوطه بنا کند تا هدایای سلطان را در آن جای دهد. این بنا که به شیوه بناهای قرن هجده اروپا گچبری و نماسازی شده بود به علت رنگ سفید ساختمان و پله های مرمر سفیدش به کاخ ابیض معروف و از همان ابتدا محل کار صدر اعظم های دولت شد. عمارت بادگیر، تالار آیینه، نگارخانه تالار سلام و موزه بخشهای دیگری از مجموعه کاخ گلستان است که هریک زیبائیهای منحصر به فردی دارد.

کاخ گلستان در دوم تیرماه سال 1392 شمسی و در سی و هفتمین اجلاس سالانه کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو که در پنوم پن پایتخت کامبوج تشکیل شد به عنوان میراث بشری شناخته و به ثبت جهانی رسیده است.

پژمان ضیاییان

منتشر شده در تاریخ 1397.12.15 در روزنامه خبر جنوب

بازگشت