در جمع آثار و ابنیه هائی که در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است دیدن یک نام توجه را جلب می کند که قصد دارم امروز مطالبی را در مورد آن عرضه کنم:

* کویر لوت *

حدود یک چهارم کشور ایران را مناطق کویری تشکیل می دهند. به لحاظ جغرافیایی این منطقه ها در حد فاصل رشته کوه های البرز و رشته کوه مرکزی و کوه های خاوری قرار گرفته اند. معروف ترین آن که برابر 360 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد، دشت لوت است که نزد مردم به نام کویرلوت شناخته می شود. دشت لوت محدوده ای بین استان های کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی است و طول آن از شمال به جنوب 900 کیلومتر و غرب به شرق 300 کیلومتر است. دشت لوت به صورت بیابانی وسیع ماسه ای و ریگی است. به طور کلی وسعت بخش کویری در دشت لوت نسبت به زمین های ماسه ای و ریگی چندان نیست. بدین سبب است که محققان در نوشته های خود به کرات تایید کرده اند، اطلاق کویر لوت بر این منطقه صحیح نبوده و باید از آن به عنوان دشت لوت یا بیابان لوت نام برد. در مورد نام گذاری این دشت اتفاق نظر وجود ندارد برخی آن را مشتق از نام لوط پیامبر (ع) برادرزاده حضرت ابراهیم نبی (ع) می دانند و برخی توصیفی که از سرزمین قوم لوط در تورات و قرآن کریم آمده، بسیار شبیه به بیابان لوط می دانند که پس از نفرین به سرزمینی خشک و بایر تبدیل شده است. از سویی دیگر کلمه لوت در زبان ترکی به معنی برهنه و فاقد هر چیز است.

در طول دهه 1300-1310، آلفونس گابریل پزشک و ماجراجوی اتریشی به سفر و پژوهش در کویر لوت پرداخت. او که مناطق خشک و لم یزرع خاورمیانه، پاکستان و افغانستان را با شتر طی کرد تا مشاهدات خود را ثبت برساند و نقشه آنها را بکشد، بیابان های ترسناکی مانند دشت نومید در شرق ایران، دشت مرگو در منطقه سیستان سفر کرد اما تلاش او برای ورود در قلب کویر لوت ناکام ماند. گابریل در اسفند 1315 سرانجام توانست مرکز کویر لوت را فتح کند و البته به سختی زنده از آن خارج شد. پس از سفر ماجراجویانه گابریل، تحقیقات و نوشته های علمی در مورد دشت لوت کاهش پیدا کرد. گابریل در گزارش سفر خود به نکته ای اشاره کرد که « گوستاو استراتیل زوار» جغرافیدان آلمانی هم عصر او هم آن را مطرح کرده بود.

داغ ترین منطقه کره زمین نه در بیابان سند حبشه و یا در دره مرگ کالیفرنیا بلکه در بخش جنوبی کویر لوت قرار دارد. در سال 1384 رادیومتر ماهواره ای ناسا، دمایی معادل 7/70 درجه را برای زمین و در نقطه ای در بیابان لوت ثبت کرد و این بالاترین رقم دمایی بود که تاکنون در کره زمین گزارش شده است. در فروردین 1392 مرتضی جمالی عضو موسسه مدیترانه ای تنوع زیستی و بوم شناسی دریائی و زمینی فرانسه با تعدادی از همکارانش سفری به همان منطقه از کویر لوت انجام دادند تا ابزار دمانگاری را جهت تثبیت دمای منطقه موردنظر نصب کنند. آنها در این سفر شاهد گله ملخ هایی که ناگهان از راه رسیدند، بودند که از لاشه پرندگان تغذیه می کردند که همان دور و اطراف مرده بودند. بعد ملخ ها شروع به خوردن همدیگر کردند و سرانجام برای خوردن پژوهشگران به دست و پای آنان هجوم بردند. جمالی از سختی ها و خطرات این سفر ماجراجویانه این طور می گوید : ما به خوبی متوجه شدیم که یک مسافر تنها، به راحتی می تواند در این شرایط هلاک شده و طعمه این لاشخورهای کوچک بیابان شود.

او معتقد است: رنگ تیره شن های بیابان به همراه شکل ناهموار زمین که موجب محدود شدن حرکت هوا می شود، دلیل ایجاد چنین دمای حیرت انگیز است.

مزد سختی های این پژوهشگران نتیجه ای بود که بدست آمد و دماسنج موردنظر که سی سانت بالاتر از سطح زمین و در سایه یک استوانه چوبی کار گذاشته شد، دمای 61 درجه سانتیگراد را ثبت کرد که 5 درجه بیشتر از دمایی بود که در دره مرگ کالیفرنیا گزارش شده بود. هیچ انسانی در دشت لوت زندگی نمی کند و به خاطر چندین سال خشکسالی پیاپی در ایران ساکنان حاشیه کویر هم مورد تهدید جدی قرار گرفته اند، هرچند بررسی های تاریخی از وقوع پدیده های مشابه طی چند هزار سال اخیر حکایت دارد اما به نطر می رسد این بار اوضاع فرق می کند و گرمایش جهانی، آسیب های جبران ناپذیری به بار خواهد آورد.

دشت لوت را نمایشگاهی طبیعی از شگفت انگیزترین عوارض دنیا می دانند از جمله آنکه پست ترین نقطه دشت لوت 190 متر پایین تر از سطح دریاست و اینکه در پای کوی مشرف به کویر لوت، آثاری از سکونت انسان از هزاره چهارم پیش از میلاد مشاهده شده است، همچنین در قسمت کلوت های کویر ( کلوت اصطلاحی محلی است) به خندق های بسیار عظیمی روبرو می شویم که حاصل فرسایش آبی و بادی است، این خندق ها به عنوان پدیده ای بی نظیر در دنیا شناخته شده است. منطقه کلوت در مساحتی به عرض متوسط 80 کیلومتر و طول متوسط 145 کیلومتر قرار گرفته است. در فاصله کلوت ها زمین پوشیده از ماسه بادی است و در نقاطی که ماسه بادی نیست زمین از جنس رس است منطقه کلوت ها از دور به خرابه های شهری بزرگ می ماند و از آن به عنوان شهر کلوخی هم یاد می شود. در شرق لوت مرکزی منطقه ای به عرض 50 کیلومتر و طول 100 کیلومتر دارای تپه های ماسه ای است ارتفاع این تپه های ماسه ای تا 500 متر هم رسیده است. بخش جنوبی لوت غنی ترین قسمت از نظر پوشش گیاهی است. درختان و درختچه های گز که به آن نبکا گفته می شود در این منطقه که حدود بیست کیلومتری شهداد است دیده می شود. یک محقق و کویر نورد با بیان اینکه کویر لوت سرشار از مظاهر حیات جانوران تا گیاهان مختلف است ادامه می دهد تجربه ده سال کویرگردی و تحقیق در لوت موفق به تهیه عکس و فیلم از حیوانات گوناگون مانند انواع حشرات، خزندگان، پرندگان و پستانداران در این کویر شده ام.

چند سالی است که ورود تورهای طبیعت گردی فاقد مجوز به بیابان های لوت ممنوع است و برپائی تورهای گردشگری به این مقصد باید در چارچوب قوانین پایگاه ثبت جهانی بیابان لوت باشد. این کویر بر اساس مصوبات و ملاحظات ایمنی به سه بخش سبز ( ورود آزاد) بخش نارنجی (نیازمند مجوز و هماهنگی) و بخش قرمز (ممنوعه) تقسیم شده است، که این مصوبه از طرف سازمان میراث فرهنگی و استانداری کرمان مورد نظارت قرار می گیرد. رئیس پایگاه جهانی بیابان لوت کشور در گفتگوئی که به تازگی با رسانه ها داشته است، اظهار کرد، وقتی اثری در فهرست جهانی میراث فرهنگی قرار می گیرد، آن اثر برای همه جهان ارزشمند می شود. اکنون که بعد از 45 سال، کویر لوت به عنوان اولین اثر طبیعی جهان ثبت شده، برای حفاظت آن باید تلاش زیادی صورت گیرد. وی افزود ده درصد مساحت کشور را بیابان لوت به خود اختصاص داده است و یک جاذبه بی نظیر در کشور است، گرم ترین نقطه جهان در بیابان لوت واقع شده و این بیابان با ویژگی های منحصر به فردی که دارد یک قابلیت بزرگ برای استان های همجوار و یک شگفتی برای دنیاست.

کویر لوت در چهلمین جلسه کمیته یونسکو که به تاریخ 27 تیرماه سال 1395 در استانبول ترکیه برپا شده، به عنوان یکی از میراث های بشری به ثبت جهانی رسید.

پژمان ضیاییان

منتشر شده در تاریخ 1398.01.19 در روزنامه خبر جنوب

بازگشت