پیگیران ارجمند این مجموعه مقالات مطلع هستند که در حال معرفی آثار ملی ایران که در شمار فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شده اند، هستم.

روز اخیر در تورق جراید با خبری روبرو شدم که عنوان آن چنین بود: «تعداد شهرها و روستاهای ثبت جهانی ایران به ده رسید». این موضوع هم همانند آثار جهانی ایران در یونسکو بحثی است که انشالله بدان خواهم پرداخت، اما لازم دیدم برای آشنائی گذرایی با این مبحث، آنهم برای خوانندگان عزیزی که ورودی جدی به موضوع نکرده است، مطالبی را به نگارش آورم. این مسیر آشنایی را از زبان علی اصغر مونسان رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران بیان می کنم، سازمانی که در زمان نگارش این سطور با طرحی که از سوی نمایندگان مجلس مورد بررسی است، در حال تبدیل شدن به یک وزارتخانه است. مونسان می گوید: ثبت شهرهای جهانی از سال 2014 در دنیا از طریق شورای جهانی صنایع دستی شکل گرفته است و از طریق مناطق پنجگانه خود با کمک از سوی داوران بین المللی در دنیا فعالیت می کند. این شورا که کشور ما در منطقه آسیا و اقیانوسیه آن قرار دارد، از زیر مجموعه های سازمان ملل است.

ایران در سال 1394 با ثبت شهر تبریز به عنوان شهر جهانی فرش دستباف و شهر اصفهان به عنوان شهر جهانی صنایع دستی خلاق، به این سازمان و اتفاق بزرگ در حوزه صنایع دستی جهانی پیوسته است. در حال حاضر 28 شهر در دنیا به عنوان شهرهای جهانی صنایع دستی ثبت شده است و امسال نیز ارزیابان بین المللی شورای جهانی صنایع دستی که از کشورهای هند، کویت، عمان و یک ارزیاب از ایران بودند از سه استان فارس، یزد و خراسان جنوبی بازدید کردند. این ارزیابان بین المللی بر اساس شاخص هایی نظیر تعداد کارگاه ها، میزان فروش و صادرات، مراکز عرضه و فروش و چند شاخص دیگر کیفی و کمی در آبان ماه امسال از شهر آباده در فارس سفر خود را آغاز کردند و بعد به شهر میبد یزد و در نهایت به روستای خراشاد در خراسان جنوبی رفته و از این روستا بازدید کردند. مونسان در ادامه می گوید پرونده های مربوطه پس از ثبت ملی درکشور از طریق استان ها آماده می شود و سپس پرونده ها در دفتر منطقه غرب آسیا ویرایش، ترجمه و اصلاح نهایی می شود و به شورای جهانی صنایع دستی ارسال می گردد تا توسط این اطلاعات، ارزیابان بین المللی برای بازدید از این شهرها در ایران حضور یابند. در موضوع اخیر حسب گزارش ارزیابان ظرفیت های بالا و جاذبه های صنایع دستی در دو شهر و یک روستای ایران به این منجر شد که آباده به عنوان شهر جهانی منبّت، میبد به عنوان شهر جهانی زیلو و روستای خراشاد به عنوان روستای جهانی توبافی (حوله بافی) ثبت جهانی شوند و لوح ثبت جهانی آن نیز دریافت گردد. وی افزود در حال حاضر ایران با هشت شهر و دو روستای ثبت شده جهانی در مقام اول جهان از لحاظ ثبت شهرها و روستاهای جهانی صنایع دستی قرار دارد. پس از شهرهای تبریز برای فرش دستباف، اصفهان برای صنایع دستی خلاق، مشهد مقدس برای گوهر سنگ ها، لالجین همدان برای سفال، مریوان کردستان برای کلاش بافی (گیوه)، سیرجان کرمان برای شیر یکی پیچ و روستای گلپورگان سیستان و بلوچستان برای سفالگری هفت هزار ساله اش در فهرست شورای جهانی صنایع دستی به ثبت رسیده اند.

به موضوع اصلی باز می گردم و به معرفی آثار ایران ثبت شده در سازمان یونسکو می پردازم.

«باغهای ایرانی»

در فهرست آثار ایرانی که در سازمان یونسکو به ثبت رسیده و شناسائی جهانی پیدا کرده است نام باغهای ایرانی نیز به چشم می خورد. آنگونه که محققین نوشته اند باغ ایرانی سه ساختار و طراحی منحصر به فرد دارد. نخست آنکه در مسیر عبور جوی آب قرار گرفته است. دیگر اینکه با دیوارهای بلند محصور شده است و سوم در داخل باغ، عمارت تابستانی و استخر آب قرار دارد. باغ ایرانی با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارد. اولین باغ های ایرانی در مسیر خروج قنات ها شکل گرفته است و چون حفر قنات و علوم وابسته به آن به طریقی تجربی به دست مقنی های ایرانی برای اولین بار صورت گرفته است، از این رو شکل گیری باغ در کنار قنات ها نیز از تفکرات و اندیشه ایرانیان سرچشمه گرفته است. این سه مشخصه است که باغ های ایرانی را متمایز می کند و باعث شده جهانگردانی که به ایران سفر کرده اند آن ها را «پرشین گاردن» وصف کرده اند. حسب آنچه در تاریخ آمده کوروش کبیر اولین شخصی است که دستور ساخت این گونه باغ ها را داده است که شاخص آن ساخت باغ پاسارگاد است: این شیوه ساخت باغ در دوره های بعد نیز ادامه پیدا کرده که حاصل آنها منتج به ثبت باغ های ایرانی در فهرست جهانی است، در حال حاضر باغ پاسارگاد، باغ دولت آباد، باغ شازده، باغ پهلوان پور، باغ ارم، باغ اکبریه، باغ عباس آباد، باغ فین، باغ چهل ستون، در این مجموعه قرار گرفته اند. اکنون به لحاظ قدمت تاریخی با اطلاعاتی درباره نخستین باغ ایرانی، معرفی را شروع می کنم.

«باغ پاسارگاد »

مجموعه پاسارگاد به عنوان اولین پایتخت دولت هخامنشی ساخته شده است. این اثر معماری دارای باغ و بناهای الحاقی، نخستین نماد هنر ترکیبی عناصر معماری گوناگون از تمدن های باستانی و البته با ویژگیهای منحصر به فرد و خاص هنر هخامنشی است. هندسی سازی باغ و شکل و شمایل آن که چگونه ایجاد می شود و درخت ها نیز به چه شکلی کاشته شود، دیدگاهی است که کوروش ارائه کرده و به عنوان باغ ایرانی مطرح گردیده است. این اطلاعات بر اساس نتایج حاصل از گروه های مختلف باستان شناسی به دست آمده است. قدیمی ترین تصویری که نظم باغ ایرانی را به تصویر می کشد به دوره ساسانیان باز می گردد که در نقش برجسته طاق بستان و در صحنه شکار خسروپرویز، هندسه باغ و عملکرد آن هویداست. در باغ پاسارگاد، تمام ویژگیها و عناصر اصلی معماری باغ ایرانی دیده شده است. توجه به عناصر مذهبی و استفاده از آن به صورت مفهومی به همراه کوشک ها و آبراه های سنگی، نحوه توزیع و تقسیم مناسب آب و ترکیب عناصر و ساختارهای معماری با طبیعت از جمله ویژگی هایی است که این باغ را به عنوان الگویی مادر در باغ سازی ایرانی مطرح می کند. باغ شاهی در محوطه میراث جهانی پاسارگاد شامل کاخ ها و کوشک ها به همراه جوی های سنگی و گلی بوده که آثار کمی از آن باقیمانده است. کل باغ در حدود هشت هکتار وسعت داشته و کاخ های نشیمن، بارعام، کاخ دروازه، کوشک های دوگانه و پل معروف شاهی را در بر می گرفته است. باید به این حقیقت مسلم توجه داشت که باغ ها و بناهای پاسارگاد تا چندین نسل بعد از کوروش کاملاً محفوظ ماندند و این امکان را به وجود آوردند که طرح ابداعی باغ نه تنها در فارس بلکه در نقاط دیگری از قلمرو هخامنشیان در خاطره ها باقی بماند. لازم است عنوان شود مجموعه باغ های ایرانی در سال 2011 و طی نشست بیست و پنجم مجمع جهانی در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. در شماره های بعد دیگر باغهای این فهرست را معرفی خواهم کرد.

پژمان ضیاییان

منتشر شده در تاریخ 1398.02.24 در روزنامه خبر جنوب

بازگشت