در معرفی باغ های ایرانی ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو تا آنجا پیش رفتیم که اطلاعاتی درباره باغ پاسارگاد، باغ پهلوان پور، باغ عباس آباد و باغ اکبریه ارائه شد

اینک موضوع را با معرفی چند باغ دیگر پی می گیرم.

«باغ دولت آباد »

یزد شهری در میانه کویر ایران است که هنوز هم تاریخ در کوچه پس کوچه هایش جریان دارد. در میان این شهر کویری باغی خودنمایی می کند که در آن درختان سرسبزی سر به فلک کشیده و نمونه ای شگفت انگیز از بادگیر را در خود جای داده است. این باغ که دورانی پر فراز و نشیب را پشت سر گذاشته است، دولت آباد نام دارد و یکی از 9 باغ ایرانی است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو به چشم می خورد و بدین سبب شهرت جهانی دارد. در سال 1160 هجری قمری همزمان با اواخر دوره افشاریه، حاکم یزد محمد تقی خان بافقی، باغی را بنا نهاد که به عنوان محل اقامت حاکم وقت مورد استفاده قرار گیرد. این باغ در زمان محمد تقی خان در خارج از حصار شهر یزد قرار داشت. سمت شمالی باغ خیابانی پر درخت قرار دارد. تعداد درختان دراین خیابان به حدی بود که مانع دید از خارج به داخل باغ می شد. این خیابان به هزار درخت شهرت و با عرض 4 تا 5 متر و طولی بیش از بیست کیلومتر درختکاری داشت. با گسترش شهر در دوران قاجاریه این باغ به دروازه چهارمنار متصل گردید. در دوران پهلوی با گسترش ساخت و ساز در حومه شهر یزد، ساختمان ها پیرامون باغ را فرا گرفته و به تدریج باغ به جایی در مرکز شهر تبدیل شد. این باغ تا مدتها محل اقامت کریمخان زند و مدتی نیز در دوره قاجار، عبدالرضا خان یزدی در آن سکونت می کردند. این باغ برای مدتی متروکه شده تا آنکه از سال 48 تا 64 وزارت فرهنگ و هنر این باغ را از اداره اوقاف اجاره کرد و به دفتر حفاظت آثار باستانی کشور سپرد. عملیات مرمت و بازسازی باغ از سال 48 آغاز شد و بخش هایی از مجموعه شامل عمارت تالار آیینه، عمارت مستخدمین، آشپزخانه ها، عمارت تهران، آب انبار، عمارت بادگیر، عمارت سر، عمارت بهشت آیین مرمت شد. بار دیگر هم طی سال های 55 تا 1361 عملیات باغسازی و محوطه سازی در آن صورت پذیرفت اما رونق زمان محمد تقی خان به آن بازنگشت. قابل ذکر است بیش از احداث باغ و بنا، قناتی به طول 65 کیلومتر احداث شد تا آب را از مهریز به یزد و محل کنونی باغ انتقال دهد. این باغ شش و نیم هکتاری که بیش از 260 سال قدمت دارد در زمان اوج خود درختان میوه، سرو، کاج در همه جایش به چشم می خورد و بوی گل محمدی و سرخ به مشام می رسید. جدا از سرسبزی درختان و گذر آب، بلندترین بادگیر خشتی جهان که هنر بی بدیل معماران ایرانی را نشان می دهد، در عمارت اصلی باغ قرار گرفته است. باغ دولت آباد از نظر عملکرد باغی سکونت گاهی – حکومتی به شمار می رود و از نظر ساختار از نوع باغ – حیاط است. ارزش تاریخی و معماری این باغ باعث شد تا نامش در بیست و سوم اسفند 1346 در فهرست آثار ملی ایران قرار گیرد و در سال 2011 در زمره باغ های ایرانی ثبت شده و در شمار میراث جهانی یونسکو باشد.

«باغ فین »

باغ فین یکی از زیباترین و معروف ترین باغ های ایرانی است که از آن به عنوان نمونه کامل باغ ایرانی یاد می شود. از گذشته های بسیار دور منطقه فین کاشان به واسطه چشمه هایی که در آن قرار داشت مورد توجه حاکمان و پادشاهان بوده است. شکل گیری باغ فین به دوران صفویه و پس از زلزله سال 982 هجری قمری مربوط می شود، پس از آن در دوره زندیه و قاجار نیز به فراخور نیاز، بخش هایی و ساختمان هایی به آن افزوده شده است. در دوران معاصر نیز الحاقاتی به مجموعه باغ فین شده است. معماری این باغ ترکیبی از عناصر طبیعی همچون آب و درخت و عناصر ثابت معماری چون بناهای مختلف است. باغ فین یکی از مهم ترین نمونه های باغ ایرانی است که همچنان زنده و پابرجاست. در طرح اولیه باغ حفظ تقارن اهمیت ویژه ای داشته که به تدریج و با دخالت پادشاهان از این تقارن کاسته شده است. طراحی سیستم آب رسانی این باغ توسط ریاضی دان معروف قرن دهم و عصر صفوی، غیاث الدین جمشید کاشانی انجام گرفته است. او دویست سال قبل از پاسکال از قانون اختلاف سطح استفاده کرده و از شیب طبیعی زمین بهره برده است. مهمترین گیاهان باغ فین شامل حدود ششصد اصله درخت سرو و چنار است که اغلب آنان بین 100 تا 470 سال سن دارند. در سال های اخیر مجموعه ای از عوامل موجب بروز خشکی و بیماری درختان شده است.کوشک صفوی، برج و بارو، حمام ها، عمارت هشتی، خلوت کریمخانی، حوض جوش، ازجمله بناهای ساخته شده در این باغ است. در ضلع شرقی و در پشت حصار اصلی باغ دو باب حمام (کوچک و بزرگ) در مجاورت یکدیگر قرار دارند که به لحاظ پیشینه تاریخی به حمام های صفویه و قاجاریه معروف هستند، امروزه دو حمام متصل شده و درب ورودی آن از سمت بیرون باغ بسته شده است. در سال 1268 هجری قمری امیرکبیر، مرد بزرگ تاریخ ایران در حمام کوچک به شهادت رسید و از آن زمان باغ فین را بیشتر به حمام فین می شناسند. در سال 1337 هجری شمسی، گروهی از شخصیت های کاشانی و نطنزی گرد هم می آیند و پس از تشکیل انجمن حفاظت آثار باستانی کاشان و نطنز تصمیم می گیرند موزه ملی کاشان را در ضلع غربی باغ و روی مخروبه های خلوت نظام الدوله احداث کنند و در سال 1346، موزه ملی کاشان راه اندازی می گردد. باغ فین در سال 1314 در فهرست آثار ملی ثبت شده و در سال 1390 به همراه هشت باغ تاریخی دیگر با عنوان باغ های ایرانی در فهرست میراث جهانی قرار می گیرد.

«باغ شازده »

باغ شاهزاده یا باغ شازده یکی از باغ های تاریخی ایران به شمار می رود و حدود دو کیلومتری شهر ماهان و در نزدیکی شهر کرمان، در دامنه کوه تیگران جای گرفته و مربوط به دوران قاجار است. این باغ مساحتی حدود پنج و نیم هکتار دارد و سر در آن به لحاظ معماری بسیار زیبائی که دارد، از سایر باغ های ایرانی برجسته می شود. در طول باغ و در کنار درختان بلند قامت آن فواره هایی قرار گرفته است که از زیباترین فواره های باغ های ایرانی به شمار می رود. جای گرفتن در جاده گذری کرمان به بم و در مسیر جاده کهن ابریشم از جمه عواملی است که این محل را برای احداث یک باغ اشرافی مناسب ساخته است. در این باغ درختان میوه گوناگونی به چشم می خورد و محور اصلی با آرایش گیاهی چشم نوازی همراه است. باغ شازده به دستور محمد حسن خان حاکم وقت کرمان ساخته شد و بنای داخل آن بعدها توسط عبدالحمید میرزا ناصرالدوله حاکم کرمان طی یازده سال حکمرانی او کامل گردیده است. این باغ که در سال 1353 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است در سال 2011 و در نشست سی و پنجم سازمان میراث جهانی یونسکو به همراه هشت باغ ایرانی دیگر در فهرست جهانی به ثبت می رسد. در زمستان 1392 خبری در خصوص هشدار رسمی یونسکو به سازمان میراث فرهنگی کشور منتشر شد مبنی بر این که در صورت تملک بخش هایی از این باغ توسط بخش خصوصی و تبدیل عمارت هایی از این باغ به اقامتگاه های گردشگران و مسافران، یونسکو این باغ را از فهرست خود خارج خواهد ساخت. که چنین نشد.

پژمان ضیاییان

منتشر شده در تاریخ 1398.04.30 در روزنامه خبر جنوب

بازگشت