اشاره شد که باغهای ایرانی که یکی از آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است، شامل نه باغ در ایران می شود

که عبارتند از: باغ شازده، باغ پاسارگاد، باغ ارم، باغ چهل ستون، باغ دولت آباد، باغ فین، باغ اکبریه، باغ پهلوان پور، باغ عباس آباد . این باغ ها بطور جمعی در سال 2011 در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو قرار می گیرند. در ارائه اطلاعاتی درباره این باغها، توضیحاتی در شماره های قبلی این مجموعه مقاله آمد، اینک به معرفی دو باغ دیگر از این مجموعه یعنی باغ ارم و چهل ستون می پردازم.

«باغ چهل ستون»

باغ چهل ستون در شهر اصفهان و در شرق خیابان چهارباغ پائین و غرب میدان نقش جهان قرار دارد. این باغ در بستر شهر و در میان سایر باغ ها شکل گرفته و به گونه ای طراحی شده که امکان دسترسی به آن از سایر باغ ها میسر بوده است. باغ چهل ستون سه در ورودی داشته که در قدیمی آن رو به شرق قرار گرفته است. هنگام ورود به باغ از سر در اصلی آن، پس از طی مسافتی کوتاه استخر بزرگ عمارت و سپس به بنای باغ می رسیم. به کمک درختانی که در دو سو به سمت کاخ می روند، مسیر و محور اصلی باغ نشان داده می شود. باغ چهل ستون دارای شیب بسیار کمی است که به جاری شدن آب در جوی ها کمک می کند. آب باغ در گذشته از مسافتی طولانی و از انتهای باغ وارد میدان نقش جهان می شد اما در حال حاضر آب باغ ا ز چاهی عمیق تامین می شود. پوشش گیاهی باغ اینک درختان کاج ایرانی، نارون، افرا، چنار، عرعر و در باغچه ها گل های فصلی کاشته شده است. در موقعیت فعلی که باغ چهل ستون در بستر شهری قرار گرفته است با دیوارهایی که از محیط پیرامون خود مجزا و ارتباط آن با سایر عناصر شهری محدود شده است. در گذشته این ارتباط میان عناصر شهری میدان نقش جهان و یا سایر بناهای عمومی تاریخی وجود داشته است. باغ چهل ستون اصفهان نمونه ای از یک باغ سلطنتی دوره صفوی است. تا سال 1327 خورشیدی تاریخ دقیقی از ساخت باغ و بنا به دست نیامده بود. در این سال در نتیجه کاوش های به عمل آمده، اشعاری در دو کتیبه از زیر گچ به دست آمد که بنای تالار چهل ستون را به شاه عباس دوم نسبت می دهد و سال اتمام آن را 1057 قمری تعیین می کند. در سال 1007 هجری قمری شاه عباس اول، پس از انتخاب اصفهان به عنوان پایتخت، احداث خیابان زیبا و طویل چهارباغ و باغ های متعدد پیرامون آن را جزء برنامه های شهری قرار می دهد. باغ بلبل، باغ خرگاه، باغ هشت بهشت، باغ فتح آباد، باغ کاج، باغ نسترن، باغ خلعت، باغ انگورستان از جمله اصول طرح شهر اصفهان محسوب می شد. امروزه به جز باغ هشت بهشت و باغ چهل ستون سایر باغ ها از بین رفته و جز نامی از آن باقی نمانده است. با انتخاب اصفهان به پایتختی و گسترش شهر به طرف جنوب و احداث میدان امام فعلی، استقرار کاخ ها به وسیله شیخ بهائی دانشمند خلاق و بلندآوازه دوره صفوی پایه ریزی شد و در میان باغ چهل ستون، عمارتی به شکل کلاه فرنگی طراحی شد که از آن به عنوان هسته اولیه کاخ چهل ستون نام برده می شود. در زمان سلطنت شاه عباس دوم عمارت چهل ستون توسعه داده شده و تالارها و ایوان هایی بر آن افزوده شد. این باغ درباری برای پذیرائی از میهمانان دربار و مراسم و جشن ها مورد استفاده قرار می گرفت. در حال حاضر باغ و عمارت چهل ستون به صورت باغ موزه ای که سالن مرکزی آن محل نمایش برخی از آثار هنری دوره های مختلف ایران است مورد بازدید گردشگران واقع می شود. همانگونه اشاره شد این باغ در کنار هشت باغ دیگر به عنوان باغ های ایرانی در سال 2011 میلادی در فهرست میراث فرهنگی جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

«باغ ارم »

شاید بتوان گفت باغ ارم در بین باغ های ایرانی ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو از معروفیت خاصی برخوردار است. به گونه ای که در معرفی باغ های ایرانی اولین نامی که به ذهن متبادر می شود نام این باغ زیباست که در شیراز جنت طراز قرار گرفته است. تاریخ ساخت و بنیان گذار اولیه باغ ارم به درستی مشخص نیست ولی توصیف هایی از آن در برخی سفرنامه های متعلق به قرن دهم و یازدهم هجری آمده است، معلوم می شود این باغ در روزگار سلجوقیان و آل اینجو پابرجا بوده است. در زمان زندیه هم کریمخان زند در بهسازی و سازندگی آن باغ کوشید. در زمان قاجاریه باغ ارم به مدت هفتاد و پنج سال مقر سران ایل قشقایی بود و در همین زمان بود که عمارتی در آن ساخته شد. در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار عمارتی دیگر توسط حسین علی خان نصیرالملک پی ریزی شد که با مرگ او، خواهرزاده وی ابوالقاسم خان نصیرالملک امور باغ را در دست گرفت و عمارت نیمه کاره را تکمیل کرد. باغ در دوره پهلوی به وسیله دولت خریداری و تعمیر شده و به دانشگاه شیراز اهداء می شود و در حال حاضر نیز در اختیار دانشگاه شیراز است. ساختمان موجود در باغ، در اختیار دانشکده حقوق و متولی باغ که در قالب یک نمایشگاه از انواع گل ها، گیاهان و درختان درآمده دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز است. باغ ارم تنوع گیاهی بسیار زیادی دارد و گیاهان بسیاری از اقصی نقاط جهان در این باغ کاشته شده است. باغ ارم به دلیل موقعیت مکانی جزء مطرح ترین و زیباترین باغ های ایرانی است به گونه ای که می توان گفت در بین باغ های ایرانی پربیننده ترین آنهاست و خزان بسیار زیبای آن که با تنوع با شکوه رنگ ها همراه است، تصاویر چشم نوازی را از زیبائی های خلقت و طبیعت به نمایش می گذارد. در هسته مرکزی این باغ، عمارت باغ قرار دارد که از نظر معماری، نقاشی، کاشی کاری و گچ بری از شاهکارهای معماری ایرانی است. پیش از این دیوارهای باغ از چینه بود که به طور کلی برداشته شده و یک دیوار کوتاه سنگی با نرده های آهنی جایگزین آن شده است. همانطور که پیش از این هم اشاره شد این باغ به همراه هشت باغ دیگر در ایران به عنوان باغ های ایرانی در سال 2011 میلادی به ثبت جهانی یونسکو درآمد. با به پایان رسیدن معرفی باغ های ایرانی، به یکی دیگر از آثار ملی ایران ثبت شده در فهرست جهانی پرداخته شد و در شماره بعد به موضوعی دیگر خواهم پرداخت. اما در مجالی که برای این شماره دارم بهتر آن دیدم به موضوع ثبت شهرهای جهانی در شورای جهانی صنایع دستی بازگردم و اشاره کنم که درسال 2014 درپی ایجاد تشکیلاتی بین المللی به نام شورای جهانی صنایع دستی، تلاش بر آن شد که صنایع دستی شهرهای جهانی که دارای ارزش های خاص و منحصر به فردی هستند معرفی و با ثبت آن در شمار صنایع دستی جهان، ارزش آن را رسانه ای کرده به پویائی آن اقدام نموده و از افول این هنر جلوگیری کنند. تاکنون ده شهر و روستای ایران با قرار گرفتن در فهرست این سازمان به عنوان شهر و روستای دارای صنعت دستی جهانی، شناخته شده اند. فرش تبریز، صنایع دستی خلاق اصفهان، گوهرسنگ مشهد مقدس، سفال لالجین، کلاش مریوان، گلیم سیرجان، سفالگری هزار ساله گلیورگان، منبت آباده، زیلوبافی میبد، حوله بافی خراشاد، تاکنون در فهرست شورای جهانی صنایع دستی به ثبت رسیده اند. در این باره به تفصیل سخن را ادامه خواهم داد.

پژمان ضیاییان

منتشر شده در تاریخ 1398.06.02 در روزنامه خبر جنوب

بازگشت