شماره بیست و دوم سلسله مقالات آثار و میراث ملی را به آنجا رساندم که در هر شماره یکی از آثار ثبت شده ایران در فهرست جهانی را معرفی و پیرامون آن مطالبی ارائه کنم . شماره پیشین را با نیایشگاه چغازنبیل آغاز کردم و در این شماره به تخت جمشید می پردازم .

اما بهتر آن است که در آغاز هر شماره مجدداً فهرست آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو را یادآور شوم .

1- تخت جمشید فارس 2- میدان نقش جهان اصفهان 3- تخت سلیمان آذربایجان 4- چشم انداز تاریخی بم کرمان 5- پاسارگاد فارس 6- گنبد سلطانیه زنجان 7- بیستون کرمانشاه 8- کلیسای ارامنه آذربایجان 9- سازه های آبی شوشتر 10- بازار تبریز 11- بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی 12-باغهای ایرانی 13- گنبد قابوس گلستان 14- مسجد جامع اصفهان 15- کاخ گلستان تهران 16- شهر سوخته سیستان و بلوچستان 17- محوطه تاریخی شوش 18- منظر فرهنگی میمند کرمان 19- قنات ایرانی 20- کویر لوت 21- شهر تاریخی یزد 22- معبد زیگورات شوش.

* تخت جمشید *

تخت جمشید نام امروزی شهر [پارسه] است ، یونانیان آن را پرسپولیس می خواندند ، که همه آنها به قصر شاهی جمشید پادشاه ایران بر می گردد. منابع متعدد تاریخی ، بنای تخت جمشید را متعلق به حدود 25 قرن پیش می دانند که ساخت آن در دامنه غربی کوه رحمت در نزدیکی شهر مرودشت فارس و در زمان داریوش آغاز شده و سپس توسط جانشینان وی تکمیل و یا با تغییراتی همراه گردیده است .

آغاز ساخت این مجموعه را سال 512 قبل از میلاد و اتمام آن 150 سال به طول انجامیده است . برای ساختمان تخت جمشید در زمان داریوش اول ، ابتدا صفه یا تختگاهی بلند آماده کردند و بر روی آن تالار آپادانا و پله های اصلی و کاخ تچرا ساخته شد ، پس از داریوش در زمان پسرش خشایار ، تالار دیگری به نام هدیش بنا و طرح بنای تالار صد ستون ریخته شد. در زمان حکومت اردشیر اول ، تالار صد ستون تمام شد و بعد اردشیر سوم دستور ساختمان دیگری را داد که ناتمام ماند . این ساختمان ها بر روی صفه ساخته شده و قسمتی از آنها بر روی صخره های عظیم و یکپارچه قرار گرفته و یا آنها را در کوه تراشیده اند . این بنا با توجه به معماری دوره هخامنشی که هنری است از نوع تلفیق و ابلاغ ، از سبک معماری بابل ، آشور ، مصر و... اقتباس شده و با هنرنمایی و ابتکار روح ایرانی نوع مستقلی از معماری پدید آورده است . هخامنشیان با ساختن این بنای عظیم می خواستند عظمت و هنر خود را به جهانیان نشان دهند و چنین نیز شد .

وسعت کامل کاخ های تخت جمشید 125 هزار مترمربع است که بر روی سکوئی که ارتفاع آن بین 8 تا 18 متر بالاتر از سطح جلگه مرودشت است ساخته شده و دارای بخشهای مختلف با کاربردهای متفاوت است که از جمله آنان ، کاخ های رسمی و تشریفاتی ، سرای نشیمن و کاخ های کوچک ، خزانه شاهی ، دژ و باروی حفاظتی است . ارائه اطلاعاتی مختصر از هر یک از بخش های این بنای عظیم خالی از لطف نخواهد بود .

پلکان های ورودی : برای ورود به سکوی اصلی ، دو پلکان در دو سمت و روبروی هم قرار دارند - همچون دستانی هستند که آرنج خویش را خم کرده باشد - این پلکان از هر طرف 111 پله پهن و کوتاه دارد که ارتفاع هر پله ده سانتیمتر است . برخلاف برخی مورخین که معتقدند ارتفاع کم پله ها به خاطر این بوده که اسب ها نیز بتوانند از پله ها بالا روند ، عده ای می گویند پله ها را کوتاهتر از معمول ساخته اند که هنگام بالا رفتن از پله ها راحتی و ابهت میهمان که با لباسهای فاخر و بلند می آمدند حفظ شود .

دروازه بزرگ : بالای پلکان بنای ورودی تخت جمشید قرار گرفته است که دروازه خشایار نیز گفته می شود ارتفاع این بنا 10 متر است . این بنا یک ورودی اصلی و دو خروجی داشته و امروزه بقایایی از آن پابرجاست . بر دیوارهای آن طرح مردان بالدار و طرح دو گاو با سر انسانی حجاری شده و شش کتیبه دارد که بر یکی نوشته است «هرچه به دیده زیباست ، به خواست اورمزد انجام پذیرفته است.»

کاخ آپادانا : قدیمی ترین کاخ تخت جمشید است که به فرمان داریوش بنا شده و برای برگزاری مراسم و پذیرش نمایندگان کشورها مورد استفاده قرار می گرفته است . تالار اصلی این کاخ از 36 ستون تشکیل شده است که در حال حاضر چهارده ستون آن پابرجاست . این کاخ 3660 مترمربع مساحت داشته است و توسط پلکانی به کاخ تچرا یا کاخ آینه مرتبط می شده است .

کاخ تچرا : تچرا به معنای خانه زمستانی است . این کاخ سکونتگاه اختصاصی داریوش بوده است . این کاخ یک موزه خط به شمار می رود و از پارسی باستان تا خطوط پهلوی در آن دیده می شود و بر روی کتیبه ای از کاخ آمده «من داریوش این تچر را ساخته ام » این کاخ به دلیل اینکه با سنگهای خاص بسیار صیقلی ساخته شده ، معاصران آن را تالار آیینه نامیده اند .

کاخ هدیش ، کاخ اختصاصی خشایار بود و در مرتفع ترین قسمت صفه قرار داد . این کاخ از دو طرف به کاخ ملکه مرتبط می شد . هدیش نام زن خشایار بود . احتمال می رود آتش سوزی تخت جمشید از این مکان شروع شده باشد زیرا رنگ زرد سنگ های موجود نشان دهنده تمام شدن آب درون سنگ ها به خاطر حرارت است .

کاخ صد ستون : از دیگر کاخ های مهم تخت جمشید است که ساخت آن در زمان خشایار بیست سال به طول انجامید . این کاخ 4700 مترمربع مساحت داشته و وسیعترین کاخ تخت جمشید است . سقف آن به وسیله صد ستون که هر کدام چهارده متر ارتفاع داشته بالا نگه داشته و برای بار عام از آن استفاده می شده است .

کاخ شورا : احتمالاً محل بحث و مشورت مقامات بوده با توجه به نقوش حجاری شده ، از یکی از دروازه ها شاه وارد می شده و از دروازه دیگر خارج می شده و به این دلیل به آن کاخ شورا می گویند که در این مکان دو سر ستون انسان وجود داشته که جاهای دیگر نیست و سر انسان سمبل تفکر است .

کاخ ملکه : توسط خشایار دستور ساخت داده شده و نسبت به سایر بناها در ارتفاع پایین تری است . امروز این کاخ به عنوان موزه و بخش اداری تخت جمشید مورد استفاده قرار می گیرد .

***

در اواخر سال 1312 شمسی بر اثر خاکبرداری در گوشه شمال غربی صفه تخت جمشید ، قریب چهل هزار لوحه گلی کوچک به دست آمد که کلماتی به خط عیلامی داشت . بعد معلوم شد این الواح اسناد خرجهای ساختمان تخت جمشید است و حکایت از آن دارد که به تمام کارگران این قصر از بنا ، نجار ، سنگتراش ، کارگر ، معمار و مهندس مزد داده و هر یک از این الواح سند هزینه یک یا چند نفر است . مجموعه کاخ های تخت جمشید در سال 331 پیش از میلاد به دست اسکندر مقدونی به آتش کشیده شد و تمام بناهای آن به صورت ویرانه درآمد . در مورد علت آتش سوزی محققان اتفاق نظر ندارند . از آنچه امروز از تخت جمشید بر جای مانده تنها می توان تصویر بسیار مبهمی از شکوه و عظمت این دست ساز بشری در ذهن مجسم کرد . با این همه می توان به مدد یک نقشه تاریخی و اندکی بهره از قوه تخیل به اهمیت و بزرگی این کاخ پی برد. امروزه می توان تخت جمشید را نام آورترین و دوست داشتنی ترین سازه در ایران و در میان ایرانیان و همچنین نماد شکوه گذشتگان دانست . تخت جمشید از سال 1979 میلاد به عنوان یکی از آثار ثبت شده ایران در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است .

پژمان ضیاییان

منتشر شده در تاریخ 1397.5.29 در روزنامه خبر جنوب

بازگشت