قرار این بود که در این شماره به چگونگی ثبت آثار ملی و نیز نحوه ثبت آثار در فهرست میراث جهانی اختصاص یابد ،

اما اگر در خاطرتان مانده باشد در شماره هجدهم این مجموعه از تلاش مدیر محور باستانی ساسانی فارس که محدوده آن آثاری چون قلعه دختر ، کاخ اردشیر ، شهرگور و نقوش برجسته ساسانی در شهرستان فیروزآباد ، کاخ ساسانی سروستان و همچنین شهر بیشابور ، تنگ چوگان و غار شاپور در کازرون صحبت کردیم که در حال آماده سازی پرونده این محور برای بازدید کارشناسان سازمان ملی یونسکو هستند . این بازدید صورت گرفت و پرونده روی میز یونسکو رسید . بقیه ماجرا را از قلم خبرنگار یکی از جراید فارس بخوانید : شهر ساسانی بیشابور قرار است سال آینده در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گیرد اما هم اینک با نصب برج های نوری ، حریم منظرش شکسته شده و به اعتقاد فعالین حوزه میراث فرهنگی فارس احتمال دارد پرونده محور ساسانی فارس که روی میز یونسکو قرار داد با چنین اقدامی در فهرست جهانی جای نگیرد . زیرا بیشابور یکی از اصلی ترین آثار ارزشمند و تاریخی موجود در این پرونده است . در حال حاضر برج نوری در فاصله 250 متری از آثار تاریخی این محوطه ساسانی نصب شده که حریم منظری این شهر را مخدوش کرده است . برجی که دوازده متر است و طبق ضوابط موجود میراث فرهنگی ، ارتفاعش باید کمتر از 5 متر باشد . بنابر ضوابط حفاظتی محوطه باستانی شهر بیشابور هر گونه دخل و تصرف و عملی که منجر به تغییر چهره طبیعی زمین و چشم اندازهای شهر بیشابور گردد ، ممنوع است . مگر کاوشهای علمی مجاز بر اساس طرح های مصوب سازمان میراث فرهنگی ، همچنین ایجاد ساختمان ، ساخت جاده و نصب دکل و تیربرق و آنتن های تلویزیونی و ماهواره ای روی برخی از بلندی ها و اراضی همجوار شهر بیشابور در محدوده حریم ممنوع است . رییس اداره میراث فرهنگی کازرون می گوید در مهرماه امسال استعلامی از طرف دهیاری برای نصب برج نوری به ما رسید که با هماهنگی دفتر ثبت جهانی میراث فرهنگی کشور اعلام کردیم که حداکثر ارتفاع این برج نوری 5/4 متر باشد . اکنون در حال پیگیری قضایی و شکایت هستیم . فرماندار وقت شهرستان کازرون با اشاره به اینکه نصب ستون های برق در این منطقه اتفاق جدیدی نیست و نصب ستون های برق در این منطقه اجتناب ناپذیر است به طوری که قدمت برخی از این ستون ها به دوران قبل از انقلاب اسلامی باز می گردد . اما با توجه به اینکه محور ساسانی فارس به ویژه شهر بیشابور در آستانه ثبت جهانی است باید حساسیت ها در نحوه برخورد با آثار بیشتر شود . اما به نظر نمی رسد که وجود این ستون های برق در این محل خلاف قوانین باشد . چرا که مناطقی چون پاسارگاد و تخت جمشید نیز از این دست ستون ها دیده می شود . خواندن این مطلب سوالاتی به ذهن متبادر می کند که نشانه هایی از عدم هماهنگی در اهداف و برنامه ها در آن آشکار است و گاه بی تفاوتی در آن دیده می شود .

به آنچه قبل از بررسی خبرهایی در حوزه میراث فرهنگی بود بر می گردم . یادآور شدم که برخی از آثار از سراسر جهان در فهرست میراث فرهنگی یونسکو به ثبت می رسد . با ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو توجه و حمایت های جهانی به سوی اثر ثبت شده معطوف می گردد . کشور ما از سال 1975 میلادی به عضویت کمیته حفاظت از میراث فرهنگی درآمده است . کشورهای عضو این کمیته بر پایه مناطق جغرافیایی به پنج منطقه تقسیم شده اند : آفریقا / دول عرب / اروپا و آمریکای شمالی / آمریکای لاتین و کانادا / آسیا و اقیانوسیه . ایران در منطقه آسیا و اقیانوسیه قرار دارد و تاکنون 21 اثر تاریخی خود را به ثبت رسانیده است . ارزیابی و تشخیص اینکه آثار پیشنهادی واجد معیارها و شرایط اصالت برای ثبت در فهرست میراث ملی است با شورای بین المللی آثار و محوطه های فرهنگی – تاریخی ICOMOS است . در مورد چشم اندازهای فرهنگی علاوه بر ICOMOS ، اتحادیه حفاظت IUCN نیز بر ارزیابی اثر پیشنهاد شده نظارت خواهد کرد . این دو مرکز گزارش نهایی ارزیابی خود را به کمیته میراث جهانی ارائه می کنند . این گزارش شامل معیارهایی که اثر تحت آنها به ثبت خواهد رسید / دلالت اصالت اثر و نظر پیرامون اثر پیشنهاد شده خواهد بود . هر اثر پیشنهادی باید حداقل یکی از شاخص های زیر را دارا باشد . 1 / نمایانگر دستاوردی بی بدیل از نبوع هنری بشر باشد . 2/ نمایانگر تبادل مهمی از ارزشهای بشری در یک محدوده زمانی در دوران یک حیطه فرهنگی جهان از لحاظ پیشرفت در معماری با فن آوری ، هنرهای یادمانی ، برنامه ریزی شهری یا طراحی چشم انداز باشد . 3/ گواهی بی همتا یا دست کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد . 4/ نمونه ای برجسته از نوعی بنا یا مجموعه معماری یا فن آوری یا منظره که نمایانگر مرحله یا مراحلی در سر گذشت انسان باشد . 5/ نمونه ای برجسته از یک سکونتگاه سنتی بشری با استفاده از زمین که معرف یک یا چند فرهنگ است ، باشد به ویژه مواقعی که تحت تاثیر تغییرات برگشت ناپذیر شده است . 6/ به طرزی مستقیم یا مملوس مرتبط با رویدادها یا سنن زندگی افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی واجد اهمیت والای جهانی باشد . با وجود اینکه هر اثر دارای ویژگیهای مخصوص به خود است . اما شورای بررسی پرونده ارسال مدارک و رعایت ضوابط را خواستار است که دارای این مشخصات است : نام کشور / نام استان (محل قرارگیری) نام اثر / نقشه محل دقیق اثر / نقشه و حریم مصوب اثر با ذکر مساحت محوطه پیشنهادی برای ثبت که دارای مرز مشخص باشد .

کشور درخواست کننده ثبت اثر در سازمان ملی یونسکو باید شاخص های این اقدام را مورد لحاظ قرار داده و مدارک لازم را ارائه کند . شاخص های مورد نظر یونسکو بدین قرارند . 1/ دلایل اهمیت و ارزش اثر . 2/ بررسی موقعیت اثر در مقایسه با آثار مشابه آن . 3/ دلایلی در توجیه اصالت اثر . 4/ معیارهای انتخاب اثر برای ثبت در فهرست جهانی (دست آوردی بی نظیر از نبوع بشری است / نمایانگر سنت فرهنگی بی همتایی که از بین رفته و یا هنوز پابرجاست / نمونه برجسته از نوع بنا ، فن آوری و منظر شهری است / نمونه ای برجسته از سکونت گاه سنتی بشری است / به طور مستقیم و ملموس با رویدادها ، عقاید و آثار ادبی دارای ارزش جهانی مرتبط است ) همراه این شاخص ها باید اثر را نیز توصیف کرد و آن هم شامل : توصیف ظاهری اثر / تاریخچه و تحولات تاریخی اثر / آخرین تغییرات و وضعیت مرمتی اثر / کارهای انجام شده در زمینه حفظ و احیای اثر . سازمان یونسکو برای هر پرونده ای که مورد بررسی قرار می دهد در کنار ضوابط تهیه پرونده و شاخص های ثبت اثر ، نیازمند طرح مدیریتی اثر نیز هست . در این طرح کشور متقاضی باید سوالات اشاره شده زیر را در قالب طرح مدیریتی تنظیم و ارائه نماید : مالکیت اثر با کدام سازمان یا ارگان است ؟ وضعیت قانونی هرگونه دخل و تصرف ، مرمت و نیز میزان گستردگی اماکن موجود در حریم اثر به چه صورت است ؟ برای حفاظت از اثر چه تمهیداتی در نظر گرفته شده است ؟ مدیریت و نظارت بر اجرای کلیه برنامه های با چه سازمانی است ؟ چه برنامه هایی درخصوص امکانات گردشگری ، مسایل حفاظتی ، امور مرمتی و معرفی و شناساندن اثر انجام شده یا در حال انجام است ؟ منابع مالی که هزینه های اجرایی برنامه های مرمتی امکانات گردشگری ، مسائل حفاظتی و معرفی اثر از آنجا تامین می شود از طرف کدام سازمان ها و ارگان های داخلی و یا خارجی تامین می شود ؟ چه تعداد نیرو با چه تخصصهایی درباره مسائل حفاظتی ، مرمتی و پژوهشی به طور دایم یا غیردائم با اثر فوق مرتبط هستند ؟ چه برنامه هایی به صورت کوتاه مدت و بلندمدت برای ایجاد ارتقاء امکانات گردشگری، مسائل امنیتی ، امور حفاظتی و مرمتی موجود است ؟ این سخن باز هم ادامه خواهد داشت .

پژمان ضیاییان

منتشر شده در تاریخ 1397.3.1 در روزنامه خبر جنوب

بازگشت