مطلب را تا آنجا پیش بردیم که سازمان جهانی یونسکو ، ضوابطی را برای ثبت آثار در فهرست جهانی تعیین کرده است و طی آن نحوه ارزیابی ، ضوابط تهیه پرونده برای ثبت ، شاخص های ثبت اثر ، طرح مدیریتی اثر مورد اشاره قرار گرفت .

این ضوابط در مورد طرح حفاظتی و مرمتی اثر و مشکلات موجود در راه ثبت اثر نیز دارای سرفصل هایی است . به عنوان نمونه در موضوع مشکلات موجود درخصوص ثبت اثر به مواردی همچون اثرات مخرب توسعه و پیشرفت تکنولوژی بر اثر ، اثرات مخرب محیطی نظیر آلودگی ، شرایط جوی ، صدماتی وارده از زلزله ، سیل و سایر بلایای طبیعی ، مشکلات به وجود آمده توسط گردشگران و تمهیدات مقابله با آن تاکید دارد .

سازمان یونسکو در بررسی پرونده تقاضای ثبت اثر ، نیازمند طرح حفاظتی و مرمتی اثر نیز هست ، که به طور اجمال می توان به شاخص های صورت گرفته برای تعیین پابرجایی اثر / برنامه های بلندمدت و کوتاه مدت پیش بینی شده برای حفاظت و مرمت اثر / اقدامات انجام شده مرمتی / عکس و اسلاید از کلیه زوایای اثر / نمونه هایی از بروشور ، کاتالوگ و کتابهای چاپ شده پیرامون اثر / طرح مدیریتی اثر / مکانهای نگهداری اسناد مربوطه / پیشنهادات و راه حل های منطقه ای ، اشاره داشت.

مطلب شماره قبل و این شماره درباره چارچوبهای اداری برای تشکیل پرونده در سازمان یونسکو بود اکنون به شرایط و ضوابطی که باید در اثر وجود داشته باشد می پردازیم:

الف: مجموعه بناهای شهری واجد شرایط برای درج در فهرست آثار جهانی در سه مقوله قرار می گیرند : 1- شهرهایی که دیگر مسکونی نیستند ولی مدارک باستان شناسی که دستخوش تغییر شده راجع به گذشته آنها وجود دارد.

2- شهرهایی که هنوز مسکونی است و به خاطر طبیعت خود با تاثیرپذیری از تغییرات اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی توسعه یافته یا می یابند.

3- شهرهای مدرن قرن بیستم که ساختار شهری اولیه آنها حفظ شده و قابل تشخص است و توسعه آنها تا حدودی زیاد غیرقابل کنترل است.

درخصوص شهرهای غیرمسکونی لازم است بقایای چنین شهری به صورت کامل و در صورت امکان به همراه محیط طبیعی آن و نه فقط چند اثر انگشت شمار ثبت شود. این شهرها باید دارای معیار و گواهی بی همتایی یا دست کم استثنایی از یک سنت فرهنگی و تمدن از میان رفته باشد.

برای درج یک شهر مسکونی در فهرست میراث جهانی باید این شهر نمونه ای برجسته از نوعی بنا یا مجموعه معماری یا فن آوری یا منظره باشد که نمایانگر مراحل مهمی در سرگذشت بشر است و نباید صرفاً به دلیل فکری دارا بودن معیار ثبت شود . در این راستا چهار دسته شهر قابل تشخیص و پیشنهاد است:

1- شهرهایی که نمونه ای مناسب از یک دوره با فرهنگ خاص است که تقریباً به طور کامل حفظ گردیده و در نتیجه تحولات بعدی دستخوش تغییر نشده است که در این مورد شهر و تمامی محیط پیرامون آن باید ثبت و حفاظت شود.

2- شهرهایی که از جنبه های خاص تکامل یافته اند و بعضی مواقع در مرکز یک محیط طبیعی ، ساختارهایی را حفظ کرده اند که مشخصه مراحل متوالی تاریخچه آنهاست در این مورد بخش تاریخی ، واجد ثبت و حفاظت است.

3- مراکز تاریخی که دقیقاً همان منطقه باستانی اولیه خود را می پوشاند و در حال حاضر در داخل شهرهای امروزی محصور شده اند . باید پیرامون اطراف این مراکز در بالاترین مساحت خود ثبت و مورد حفاظت واقع شود.

4- بخش ها و یا نواحی مجزا که با وجود باقی ماندن به صورت بقایایی از حالات اولیه و اصلی خود ، مدارکی درباره هویت تاریخی ناپدید شده پیشین هستند . مراکز و محوطه های تاریخی که در قالب بافت شهری به ثبت می رسند ، باید حاوی تعداد زیادی از بناهای باستانی با اهمیت باشند و ثبت چند بنای دورافتاده و غیرمرتبط با این ادعا که به خودی خود نمایانگر شهری است که بافت شهری آن دیگر قابل تشخیص نیست ، امکان ندارد.

ب : ثبت منظره های فرهنگی در فهرست میراث جهانی الزاماً شامل مناظری می شود که نمایانگر شیوه های خاص و مداوم استفاده از زمین با توجه به ویژگی ها و محدودیت های محیط طبیعی محل استقرار باشد . مناظر فرهنگی به سه گروه تقسیم می شوند:

1- مناظری که بشر آنها را به قصد و از روی طرحی ایجاد کرده است ، مانند باغ ها و بوستان ها که به دلیل زیبایی ایجاد شده و مرتبط با بناها و مجموعه های یادمانی است.

2- مناظری که انگیزه اولیه ایجاد آنها اجتماعی ، اقتصادی و یا مذهبی بوده است و شکل فعلی خود را در واکنش نسبت به محیط طبیعی خود پیدا کرده است ، که مشتمل بر دو گونه اند :

2-1 – منظره هایی که حالت مرده دارند و یک فرایند تکاملی در طی دوره زمانی در آنها اتفاق افتاده و پایان یافته است و هنوز ویژگی های مهم و متمایز کننده آنها مشهود است.

2-2- مناظری که در جامعه امروز هنوز نقش خود را حفظ کرده است و ارتباطی تنگ با شیوه زندگی سنتی دارد و فرایند تکاملی در آنها هنوز ادامه دارد و شواهد مهم دال بر تحول آنها در طول زمان موجود است.

3- مناظری که به لحاظ پیوندهای نیرومند مذهبی ، هنری و فرهنگی با عنصر طبیعی و نه به واسطه شواهد فرهنگ مادی دارای ارزش نیستند.

با در نظر گرفتن موقعیت های اثر که در سطور پیش به آنها اشاره شد ، سازمان جهانی یونسکو گزارش هایی از مشخصات آثاری که در لیست موقت هستند و نیز وضعیت حفاظتی و مرمتی هر یک از آثار ثبت شده در فهرست جهانی را تهیه و برنامه های ارزیابی و موارد حمایتی خود را نسبت به اثر اعمال می کند.

همانگونه که اطلاع دارند مسئولیت آثار میراثی کشور در ساختار تشکیلاتی دولت بر عهده سازمان میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی که قوانین مربوط به مدیریت آنها در طی سالهای انقلاب دستخوش تغییرات فراوانی شده است که در آخرین مصوبه قانونی ، این سازمان از مجموعه سازمانهای تحت اشراف رییس جمهور بوده و رییس آن با حکم رییس جمهور به عنوان معاون وی انجام وظیفه می کند . در آخرین آمار ثبت شده ، کشور ایران دارای 21 مکان باستانی ثبت شده به عنوان میراث جهانی است . کشورهای ایتالیا ، چین و اسپانیا در این فهرست جهانی دارای رتبه های اول تا سوم بوده و ایران در این رده بندی حائز رتبه یازدهم است . در فهرستی که به آن استناد کردم ، برخی کشورها دارای «میراث در خطر» هستند که عبارتند از : افغانستان ، بولیوی ، افریقای مرکزی ، شیلی ، ساحل عاج ، کنگو ، مصر ، اتیوپی ، گرجستان ، گینه ، هندوراس ، اندونزی ، عراق ، ماداگاسکار ، نیجر ، فلسطین ، پاناما ، پرو ، سنگال ، ارمنستان ، جزایر سلیمان ، سوریه ، تانزالیا ، اوگاندا ، بریتانیا ، ایرلند ، امریکا ، ونزوئلا ، یمن . از کشورهای توسعه یافته ، آمریکا و انگلیس میراث در خطر دارند و بقیه میراث های در خطر متعلق به کشورهای محروم و جهان سوم است.

پژمان ضیاییان

منتشر شده در تاریخ 1397.3.22 در روزنامه خبر جنوب

بازگشت