مقدمات لازم را برای ورود به بحث معرفی آثار ثبت شده جهانی ایران نگارش کردم و عنوان شد ، در ایران بیست و دو اثر در فهرست آثار میراث جهانی به ثبت رسیده است . در آغاز مطالب این شماره به نام آثار اشاره می کنم و در ادامه مطالبی کلی و لازم از هر اثر را خواهم آورد.

1- تخت جمشید فارس ، 2- میدان نقش جهان اصفهان ، 3- تخت سلیمان آذربایجان ، 4- چشم اندازی تاریخی بم کرمان ، 5- پاسارگاد فارس ، 6- گنبد سلطانیه زنجان ، 7- بیستون کرمانشاه ، 8- کلیسای ارامنه آذربایجان ، 9- سازه های آبی شوشتر ، 10- بازار تبریز ، 11- بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی ، 12-باغهای ایرانی ، 13- گنبد قابوس گلستان ، 14- مسجد جامع اصفهان ، 15- کاخ گلستان تهران ، 16- شهر سوخته سیستان و بلوچستان ، 17- محوطه تاریخی شوش ، 18- منظر فرهنگی میمند کرمان ، 19- قنات ایرانی ، 20- کویر لوت ، 21- شهر تاریخی یزد ، 22- معبد زیگورات شوش.

مقدمات تهیه مطالب این آثار را که آماده می کردم متوجه شدم که جراید امروز [10/4/97] به اتفاق از ثبت بیست و سومین اثر ایران در فهرست جهانی یونسکو خبر داده بودند . این موضوع در حدی قابل توجه است که آقای مونسان معاون رییس جمهور و رییس سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری ثبت بیست و سومین اثر کشورمان در فهرست جهانی یونسکو را به مقام معظم رهبری ، رییس جمهور و مردم ایران تبریک گفته است .

این کسب رتبه جهانی مربوط به [منظر باستان شناسی فارس] است که در محدوده شهرستانهای فیروزآباد ، کازرون و سروستان واقع گردیده است . تلاش مقامات برای دستیابی به این موفقیت را در شماره قبل این مجموعه گفتارها بیان کرده بودم و به وقت خود توضیحاتی مفصل تری پیرامون محور ساسانی فارس ارائه خواهم کرد.

* معبد زیگورات *

معبد زیگورات که به نام امروزی چغازنبیل شناخته می شود ، نیایشگاهی باستانی است که در زمان عیلامی ها و در حدود 1250 سال پیش از میلاد مسیح ساخته شده است . چغازنبیل بخش به جا مانده از شهر [دوراونتاش] است و در نزدیکی شهر باستانی شوش در استان خوزستان قرار دارد.

این سازه به عنوان اولین اثر تاریخی از ایران بود که به سال 1979 در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت . خاورشناسان چغازنبیل را نخستین ساختمان مذهبی ایران می دانند . این سازه در چهل کیلومتری جنوب شرقی شوش و سی و پنج کیلومتری غرب شهر باستانی شوشتر واقع است . و در تقسیمات کشوری جزء شهرستان شوش محسوب می گردد . این نیایشگاه توسط [اونتاش گال] پادشاه ایلام باستان برای ستایش ایزد [اینشوشیناک] ، نگهبان شهر باستانی شوش ساخته شده است . دسترسی به این اثر باستانی از جاده انحرافی مسیر شوش به اهواز و همچنین از جاده شوشتر به جاده کشت و صنعت کارون (هفت تپه) مقدور است . زیگورات به معنای نوک ، قله کوه و مکان مرتفع آمده ، این بنا در اصل از ابنیه سومری بوده که برای عبادت خدایان به شکل مرتفع ساخته می شده و در ممالک بین النهرین نمونه هایی همانند آن دیده می شود . همانگونه که گفته شد معبد چغازنبیل بنای مرکزی شهری است که در اصل آن را [دوراونتاش] می نامیدند . این بنا در میانه شهر و در مرتفع ترین قسمت آن ساخته شده است و در حمله سپاه [آشور بانیپال] پادشاه آشور ویران گردید . سده های متمادی این بنا در زیر خاک به شکل زنبیلی واژگون مدفون بود تا اینکه به دست [رومن گیرشمن] فرانسوی در زمان پهلوی دوم از آن خاک برداری گردید . گرچه خاکبرداری از این بنای واقع شده در دشت صاف موجب تکمیل دانش دنیا نسبت به پیشینه باستانی ایرانیان گردید ، اما پس از گذشت حدود پنجاه سال از این کشف ، دست عوامل فرساینده طبیعی و بی دفاع گذاشتن این بنا در برابر آنها ، آسیب های فراوانی را به این بنای خشتی - گلی وارد کرده و خصوصاً باقیمانده طبقات بالایی را نیز دچار فرمایش شدید نموده است . چغازنبیل که نام باستانی این بناست واژه ای محلی و مرکب از دو واژه [چغا] به معنی تپه و [زنبیل] به معنی سبد است و اشاره ای است به مکان معبد که تپه بوده و آن را به زنبیل واژگون تشبیه می کردند . این مکان نزد باستان شناسان به [دوراونتش] معروف است که به معنای [دژاونتش] است. بلندی اولیه بنا 52 متر و در 5 طبقه بوده و امروزه ارتفاعش 25 متر و تنها 2 طبقه و نیم از آن باقی مانده است. زیر بنای چغازنبیل ، مربعی در ابعاد 105 متر یعنی دو برابر یک زمین فوتبال است . این بنا از سه حصار تو در توی خشتی تشکیل شده و دروازه اصلی آن بر روی حصار بزرگ در جبهه شرقی قرار دارد . در حد فاصل حصار اول و دوم ، کاخ های شاهی و آرامگاه های سلاطین عیلامی قرار دارند . در بین حصار دوم و سوم بقایای تصفیه خانه آب واقع شده است . تصفیه خانه آب چغازنبیل در شمار قدیمی ترین تاسیسات آب رسانی به شمار می رود . آب آن از رودخانه کرخه و از فاصله 45 کیلومتری با حفر و احداث کانالی تامین می شده است . در مرکز حصار سوم معبد اصلی قرار دارد . طبقات این معبد برخلاف تمامی زیگورات های بین النهرین بر روی هم ساخته نشده بلکه هر طبقه مستقلاً از سطح زمین به بالا احداث شده است به غیر از طبقه اول و پنجم ، تمامی طبقات از خشت پر شده اند . طبقه پنجم که مرتفع ترین طبقه محسوب می شود ، جایگاه قرار دادن بت های آن زمان بوده است [اونتاش گال] بانی این معبد در سنگ نگاره ای گفته است : «پس از آن که مصالح ساختمانی را به دست آوردم من در اینجا شهر [اونتاش] و حریم مقدس را برپا نمودم و آن را در یک دیوار خارجی و یک دیوار داخلی محصور نمودم . من معبد بلندی ساختم که شبیه آنچه شاهان پیش ساخته اند نبود و آن را به خدای مقدس وقف کردم باشد که ساختمان و رحمت من ، موقوفه ایشان شود و لطف و عدل در اینجا برقرار بماند.» بنای زیگورات چهار ضلعی و مربع است . عدد چهارعددی مقدس در معماری است . چهار نشان دهنده چهار جهت اصلی ، چهار فصل سال ، چهار عنصر ، چهار ستون عالم ، چهار منزل قمر ، چهار مزاج و... است . بر روی دیوارهای معبد آجرهایی دارای خط میخی دیده می شود که همگی دارای متنی یکسان است که بیانگر نام پادشاه و هدف او از ساخت این معبد است . چغازنبیل جزء معدود بناهای ایرانی است که در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو ثبت شده است . در بعضی کتب تاریخی نام قدیم شوش چغازنبیل نامیده شده است. زیگورات ها ، اهرام ، مقابر و بناهای برجی شکل ، گنبدها و معابد چندین طبقه ، در همه جا نمادی از کوه و آسمان بودند . این موضوع در سرزمین هایی که به طور طبیعی فاقد کوه بودند ، بیشتر مشهود است . سنگ نگاره یادبود [اونتاش] از آثار باستانی دوره عیلام است . بر روی این سنگ نگاره باستانی نقش زنی حک شده که دم ماهی دارد و مارهایی را بر دستان خود گرفته است . در بالای تصویر کامل این سنگ نگاره کاهنه های معبد در حال عبور هستند . جنس این سنگ نگاره از ماسه سنگ است . این اثر دوره عیلامی میانه ، مربوط به 1300 پیش از میلاد است . این یادبود در سده دوازده پیش از میلاد از چغازنبیل به شوش آورده شده و هم اینک در موزه [لوور] قرار دارد . مطالبی در حد اختصار و برای آگاهی علاقه مندان درباره یک از آثار ثبت شده ایران در فهرست یونسکو با استفاده از منابع فضای مجازی به نگارش آمد تا در شماره آینده نیز به یکی دیگر از این آثار پرداخته شود . این نیایشگاه در سال 1979 و به شماره 113 در فهرست آثار جهانی ثبت شده است.

پژمان ضیاییان

منتشر شده در تاریخ 1397.4.27 در روزنامه خبر جنوب

بازگشت