قبل از ورود به بحث امیدوارم آنچه درباره آثار جهانی ایران گردآوری شده و به ملاحظه شما می رسد ، قابل توجه و مورد استفاده واقع گردد و بتواند گوشه کوچکی از خواسته های علاقه مندان را دربر گیرد .

گرچه بهتر آن بود که می توانستیم در تبادلی دو سویه مسیر این مجموعه مقالات را کامل تر نماییم و اما اگر بخواهیم به خط اولیه برگردیم به یاد دارید که در سرآغاز سه شماره پیشین ، ابتدا فهرست کامل آثار جهانی ایران ثبت شده در یونسکو ذکر و سپس به معرفی نسبتاً لازمی از هر اثر پرداخته می شد . اکنون نیز چنین می کنیم : 1- تخت جمشید 2- میدان نقش جهان 3- تخت سلیمان آذربایجان 4- چشم انداز تاریخی بم 5- پاسارگاد فارس 6- گنبد سلطانیه زنجان 7- بیستون کرمانشاه 8- کلیسای ارامنه آذربایجان 9- سازه های آبی شوشتر 10- بازار تبریز 11- بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی 12- باغهای ایرانی 13- گنبد قابوس گلستان 14- مسجد جامع اصفهان 15- کاخ گلستان تهران 16- شهر سوخته سیستان و بلوچستان 17- محوطه تاریخی شوش 18- منظر فرهنگی میمند کرمان 19- قنات ایرانی 20- کویر لوت 21- شهر تاریخی یزد 22- معبد زیگورات شوش.

* شهر سوخته *

شهر سوخته نام بقایای شهری باستانی است که در استان سیستان و بلوچستان قرار گرفته است . در پنجاه و شش کیلومتری جاده زابل به زاهدان و در حاشیه این جاده ، شهر سوخته را می توان دید . شهری که ایرانیان پیش از آریایی ها حدود 6000 سال پیش در در آن زندگی می کردند . شهری که گفته می شود ، پیشرفته ترین شهر جهان در قدیم بوده و حتی بسیار پیشرفته تر از شهر [کرت] که سینوهه در کتاب خود از آن یاد کرده است. برخی از باستان شناسان بر این اعتقادند که اگر بخواهیم به معنای کامل و دقیق شهر توجه کنیم این شهر را باید قدیمی ترین شهر دنیا دانست چرا که معدود شهرهای پیش از آن ، از نظر امکانات و اصول شهرنشینی با آن قابل مقایسه نیستند . نخستین کسی که در خاطراتش این محوطه را شهر سوخته نامیده ، یکی از نظامیان بریتانیایی بود که در دوره قاجار از سیستان بازدید کرده است و پس از مطرح شدن این فضا ، گروهی باستان شناس ایتالیایی به سرپرستی [مارتیسوتوژی] از سال چهل و شش بررسی و کاوش خود را آغاز کردند و تا سال 57 نیز ادامه دادند . از سال 74 دوره جدید کاوش در شهر سوخته به سرپرستی دکتر [سید منصور سید سجادی] از سرگرفته شد و کماکان ادامه دارد.

بر مبنای یافته های باستان شناسان ، شهر سوخته 151 هکتار وسعت دارد و بقایای آن نشان می دهد که شهر دارای چند بخش با کارکردهای مسکونی ، منطقه صنعتی ، بناهای یادمانی و گورستان است . حدود هشتاد هکتار از شهر سوخته بخش مسکونی شهر بوده و این محوطه برخلاف اکنون که محیط زیست کاملاً بیانانی دارد و فقط درختان گز در آن دیده می شود در پنج هزار سال قبل منطقه ای سبز و خرم با پوشش گیاهی متنوع و بسیار مطلوب بوده و آب رودخانه هیرمند شاخه هایش به خوبی مزارع شهر سوخته را سیراب می کردند دریاچه هامون در 2200 سال قبل از میلاد دریاچه ای بزرگ و پر آب بوده و رودها و شاخه های قوی از آن منشعب می شدند . در نخستین دوره از کاوش ها در این شهر کوچه ها و خیابانهای منظم ، لوله کشی آب و فاضلاب با لوله های سفالی پیدا شده که نشان از برنامه ریزی شهر در آن بوده است.

در کاوش های سال 76 تا 83 در مساحتی تقریباً 2300 مترمربعی ، در گورستان شهر 310 گور کشف شد . اشیای سفالی اصلی ترین موادی هستند که تقریباً در همه گورها وجود دارند . در دوره دیگری از کاوشها نمونه های جالب و بدیعی از زیورآلات به دست آمد و مشخص شد که با توجه به صنعتی بودند شهر سوخته و وجود کارگاه های صنعتی ساخت سفال و جواهرات ، ساکنان از درختهای موجود برای سوخت استفاده می کردند . در شهر سوخته انواع سفالینه ها ، ظروف سنگی ، معرق کاری ، انواع پارچه و حصیر یافت شده که معرف وجود چندین صنعت به ویژه صنعت پیشرفته پارچه بافی در آنجاست به گونه ای که تاکنون 12 نوع بافت پارچه به دست آمده است. شهر سوخته بدون شک جز شهرهای بسیار پیشرفته زمان خود بوده است . این نکته نه تنها در بقایای آثار معماری و کارهای ظریف دستی و صنعتی دیده می شود بلکه د رسازمان دهی اجتماعی نیز قابل رؤیت است . این شهر در هزاره سوم پیش از میلاد دارای یک نظام مرتب آبرسانی ، تخلیه فاضلاب ، دانش پزشکی بوده تا آن حد که پزشکان این شهر نه تنها از فنونی چون شکسته بندی آگاه بودند بلکه می توانستند به اجرای اعمال شگفت انگیز جراحی مغز دست بزنند . از سوی دیگر پیدا شدن تنها لوح بازمانده از دوران آغاز ایلامی همراه با آثار مهرها ، نشان از ارتباطات تجاری و کنترل اقتصادی منطقه از سوی این جامعه دارد . برای نخستین بار در شهر سوخته یک چشم مصنوعی متعلق به 4800 سال قبل کشف شد این چشم مصنوعی که در چشم زنی 25 تا 35 ساله مدفون در یکی از گورهای شهر سوخته قرار داشت با گذشت این همه سال هنوز سالم بود . به نظر می رسد در ساخت این چشم مصنوعی از قیر طبیعی مخلوط به نوعی چربی جانوری استفاده شده است . روی این چشم مصنوعی ریزترین مویرگها توسط مفتول های طلایی با قطری کمتر از نیم میلیمتر طراحی شده و تعدادی خطوط موازی که یک لوزی را تشکیل می دهند در اطراف مردمک قرار گرفته اند . یکی از شگفت انگیزترین یافته های این شهر پیدایی کهن ترین جراحی مغز در شهر سوخته است . جمجمه ای از یک دختر حدود دوازده ساله که در 4800 سال پیش پزشکان آن دیار ، برای درمان بیماری هیدروسفالی (جمع شدن مایع در جمجمه) بخشی از استخوان جمجمه او را برداشته و جراحی کردند . بیمار تا مدتها بعد از این عمل هم زنده بوده است . خط کشی از چوب آبنوس نیز در شهر سوخته کشف شده که ده سانتیمتر طول داشته با دقت نیم میلیمتری تقسیم بندی شده است . برخی کارشناسان حمله اقوام مهاجر ، تغییر مسیر رودخانه هیرمند و آتش سوزی را از جمله عوامل تخریب ناگهانی شهر سوخته ذکر می کنند . علی رغم پیدا شده انبوهی از اسکلت در گورستانهای این شهر ، هیچکس موفق به شناسایی نژاد مردمی که در این ناحیه می زیستند ، نشده اند ، در نتیجه باستان شناسان را به این باور سوق داده که مردم شهر سوخته از همان نژاد ناشناس سومری بوده اند که به مناطق خوش آب وهوای زمین در کنار رودخانه های عظیم کوچ می کردند . زبان مردم شهر سوخته و به طور کلی نواحی سیستان و بلوچستان باستان ، ناشناس باقی مانده است و کسی قادر به رمز گشایی نوشته ها و مهرهای کشف شده نیست . اما آنچه مسلم و قابل اثبات است این است که زبان پهلوی و زبان اوستایی از جمله زبانهایی بوده که توسط برخی قبایل و سلسله های باستان تکلم می شده است.

در خبری که امروز در روزنامه خواندم مدیر فعلی پایگاه جهانی شهر سوخته گفته اند : حفاظت و مرمت شهر سوخته به طور مدام انجام می شود . به دلیل اینکه لایه های حفاظتی آثار کشف شده در شهر سوخته بر اثر باران و شرایط بد آب و هوای منطقه دچار فرسایش می شود . این لایه ها هر از چندگاهی تجدید مرمت می شود و در حال حاضر کارهای مرمتی بر روی این اثر در حال انجام است . هفته آینده نوبت مرمت منطقه مسکونی شرقی شهر سوخته است که در حال حاضر لایه حفاظتی کاهگلی آن در حال آماده سازی است . مدیر پایگاه افزوده است به دلیل شرایط آب و هوایی ، گردشگران نیمه دوم سال را برای بازدید از شهر سوخته انتخاب می کنند . در نوروز امسال حدود پنجاه هزار نفر از این آثار بازدید کردند که عموماً گردشگران ایرانی بودند . شهر سوخته در سال 2014 میلادی در شمار آثار جهانی ایران در یونسکو به ثبت رسیده است.

پژمان ضیاییان

منتشر شده در تاریخ 1397.10.4 در روزنامه خبر جنوب

بازگشت