بعد از چند شماره ای که در این مجموعه مقالات به موضوع روستاها و شهرهائی پرداختم که به دلیل نوع فعالیت خود در حوزه صنایع دستی شهره گردیده و جزء شهرها و روستاهای جهانی در فهرست آثار یونسکو قرار گرفته اند به بحث نخست خود باز می گردم و از آنجا که فاصله ای از آن گرفته ایم یادآور می شوم

در معرفی آثار ثبت شده ایران در فهرست سازمان جهانی یونسکو پیرامون کویر لوت، باغهای ایرانی، کاخ گلستان، کلیساهای آذربایجان، پاسارگاد، شهر سوخته، گنبد سلطانیه، میدان نقش جهان، تخت جمشید مطالبی نگاشته شد و اینک در تکمیل این معرفی به دیگر آثار می پردازم. در زمان نگارش این بخش از معرفی آثار، خبری با بازتاب جهانی حاکی از ثبت بیست و سومین اثر بنام ایران در فهرست یونسکو انتشار یافت که مربوط به ثبت جنگل های هیرکانی شمال ایران در میراث جهانی بود. این اتفاق مهم در چهل و سومین اجلاس کمیته میراث جهانی در باکو با اکثریت آرا به ثبت رسید. درباره جنگل های هیرکانی ایران در چند شماره آتی به طور مفصل مطالبی ارائه خواهم کرد. اکنون به سرخط اولیه باز می گردم.

« سنگ نبشته بیستون»

محوطه تاریخی بیستون در شهرستان هرسین و در سی کیلومتری شهر کرمانشاه مرکز استان کرمانشاهان قرار گرفته است. سنگ نبشته بیستون که آن را بزرگ ترین سنگ نبشته جهان می دانند، نخستین متن شناخته شده ایرانی و مهمترین و مشهورترین سند تاریخ جهان و مهمترین متن تاریخ دوران هخامنشیان قلمداد می گردد. در این سنگ نبشته از زبان داریوش بزرگ شرح پیروزیش بر گوماته و به بند کشیدن یاغیان آمده است. سنگ نوشته بیستون که به کتیبه بیستون نیز شهرت دارد به سه زبان اکدی، عیلامی و پارسی باستان نوشته شده است. این نوشته از زبان داریوش به رویدادهای نخستین سال فرمانروائیش می پردازد. این سال که سراسر به جنگ با پادشاهان دیگر کشورها و فتوحاتش سپری گشت. رسیدن حکومت به داریوش پس از کشته شدن بردیا رخ داد. در امپراطوری هخامنشی نزدیک به نوزده شورش و جنگ بزرگ و کوچک اتفاق افتاد که داریوش پس از سرکوب این شورش ها تصمیم گرفت این سنگ نوشته را در صخره ای از کوه بیستون ایجاد کند. دامنه کوه بیستون در آن زمان راهی پر رفت و آمد و محل عبور به سوی رشته کوه های زاگرس و همدان بود.

محوطه بیستون از نظر شرایط جغرافیائی در دوران های مختلف تاریخی مورد توجه بوده است و آثاری از این دوره ها در خود جای داده است، بطوری که 28 اثر از این محوطه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، که ازجمله آن می توان به سراب بیستون، بقایای گورستان قدیمی، دژ تاریخی، مسجد هرکول،فرهاد تراش، وقف نامه شیخ علی خان زنگنه اشاره کرد. اما مهم ترین و مشهورترین اثر باستانی در این مجموعه نقش برجسته کتیبه داریوش است، که می توانیم با آشنا شدن با این اثر اطلاعات ارزشمندی از خط میخی پارسی باستان و آداب و سنت های مردمان پیشین به دست آوریم. این اثر تاریخی در ارتفاعی چند ده متری از سطح زمین بر دامنه کوه تراشیده شده است. سنگ نبشته بر سنگ هائی از جنس آهک ایجاد شده و به نظر می رسد پس از اتمام کار برای افزایش طول عمر اثر، تمام نمای آن را با اندودی ناشناخته پوشانده اند. کتیبه 22 متر طول و 7 متر و 80 سانتیمتر عرض دارد. در مرکز آن پنج ستون متن به خط میخی با حدود چهار متر ارتفاع و دو متر عرض کنده شده است که جمعاً 525 سطر را شامل می شود. بر روی این پنج ستون نقش برجسته ای از اهورا مزدا با چهره انسانی که نشانه هایی از بزرگی دارد دست چپش را با حلقه ای به سوی داریوش دراز کرده و تجسمی از بخشیدن قدرت و سلطه به داریوش دارد و با دست دیگرش، که بلند کرده، خیر و برکت برای او می خواهد. دست راست داریوش هم به حالت دعا و راز و نیاز به سوی اهورا مزدا دراز شده است و در دست چپش کمانی را گرفته است. پای راست داریوش گئومات را زیر پا گرفته به گونه ای که دو دست و یک پای گئومات به حالت تضرع بالا آمده است. از سمت چپ و پشت سر داریوش دو نفر از درباریان نیزه دار و کماندار با تیرکش ایستاده اند. پشت سر گئومات هشت نفر از غاصبین تخت و تاج و پیشوای قبیله سکاها نقش گردیده است. همه آنها به وسیله زنجیری به یکدیگر متصل هستند. مجموعه این نقوش حدود سه متر ارتفاع و پنج و نیم متر طول دارد. اشاره شد که این سنگ نبشته دارای پنج ستون است و در هر ستون مطالبی قرار گرفته است. ستون اول شامل نوزده بند/ ستون دوم شامل شانزده بند/ ستون سوم شامل پانزده بند/ ستون چهارم شامل بیست بند و ستون پنجم شامل شش بند است که در هر بند به موضوعی اشاره شده است که در ادامه، به متن چند بند از این سنگ نوشته، اشاره می شود. آنچه خواهد آمد با استفاده از ترجمه ال، دبیلو کینگ و آرسی تامپسون است که در فضای مجازی به عنوان ترجمه پارسی امروزی ارائه شده است.

در بندهای اول، دوم و پنجم ستون اول آمده است: من داریوش، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه در پارس، شاه کشورها، پسر ویشتاسپ، نوه آرشام هخامنشی. داریوش شاه گوید: پدر من ویشتاسپ، پدر ویشتاسپ آرشام، پدر آرشام آریارمنه، پدر آریارمنه چیش پیش، پدر چیش پیش هخامنش. داریوش می گوید: به خواست اهورا مزدا من شاه هستم، اهورا مزدا شاهی را به من داده است.

و در بندهای 10 و 11 و 13 نوشته شده است : (( پس از اینکه شاه شدم، کمبوجیه نام، پسر کوروش ازما، اواینحا شاه بود. همان کمبوجیه را برادری بود بردیا نام. هم مادر و هم پدر با کمبوجیه. پس از آن کمبوجیه رهسپار مصر شد. مردم نافرمان شدند. پس از آن دروغ در کشور بسیار شد. هم در پارس هم در ماد. هم در سایر کشورها. پس از آن مردی مغ بود گئومات نام. او از یی شیاووادا برخاست. چون از آنجا برخاست از ماه وی یخن چهارده روز گذشته بود. او به مردم چنان دروغ گفت که من بردی پسر کوروش برادر کمبوجیه هستم. پس از آن همه مردم از کمبوجیه برگشته به سوی او شدند هم از پارس، هم ماد، هم سایر کشورها، شاهی را برای خود گرفت. ا زماه پد 9 روز گذشته بود آنگاه شاهی را برای خود گرفت. پس از آن کمبوجیه به دست خود مرد. ))

دیگر بندهای دیگر ستون ها نیز شرح وقایع جنگ ها و فتوحات اوست به گونه ای که در یکی از بندها به شهرهای تصرف شده اشاره کرده و آنها را 23 شهربانی می خواند. امیدوارم در شماره آتی این مجموعه مقالات بتوانم یکی دیگر از آثار ثبت شده ایران در فهرست جهانی یونسکو را به شما معرفی کنم.

پژمان ضیاییان

منتشر شده در تاریخ 1398.12.06 در روزنامه خبر جنوب

بازگشت